الیزا، اولین چت‌بات جهان، پس از ۶۰ سال دوباره زنده شد!

به گزارش کارگروه فناوری اطلاعات سایبربان ؛  این چت‌بات که در دهه 1960 توسط پروفسور جوزف وایزنبام در مؤسسه فناوری ماساچوست (MIT) توسعه یافته بود، همچنان پس از گذشت دهه‌ها عملکردی  فوق‌العاده‌ای از خود نشان می‌دهد.

این دستاورد ارزشمند با استفاده از نسخه‌های چاپی قدیمی و گرد و غبار گرفته شده از آرشیوهای MIT محقق شد. دانشمندان موفق شدند کدهای آسیب‌دیده این چت‌بات را بازیابی و مجدداً راه‌اندازی کنند.

احیای الیزا اولین چت‌بات جهان بعد از ۶۰ سال

الیزا که نام خود را از شخصیت اصلی نمایشنامه «پیگمالیون» الهام گرفته بود، به عنوان یکی از پیشگامان حوزه هوش مصنوعی شناخته می‌شود. این چت‌بات با هدف شبیه‌سازی یک روان درمانگر طراحی شده بود و توانایی تعامل با کاربران و پاسخگویی به سوالات آن‌ها را داشت.

اسکریپت اصلی الیزا که با نام “DOCTOR” شناخته می‌شود، به گونه‌ای برنامه‌ریزی شده بود تا با پرسیدن سوالاتی مانند «لطفا مشکل خود را به من بگویید»، مکالمه را پیش ببرد. برای مثال، اگر کاربر عبارت «مردان همه شبیه هم هستند» را وارد می‌کرد، الیزا پاسخ می‌داد: «به چه روشی؟».

وایزنبام چت‌بات الیزا را با یک زبان برنامه‌نویسی منسوخ شده به نام Michigan Algorithm Decoder Symmetric List Processor (MAD-SLIP) پیاده‌سازی کرد. با این حال، به سرعت نسخه دیگری از آن به زبان برنامه‌نویسی Lisp ایجاد شد که با ظهور اینترنت، به صورت ویروسی منتشر شد و نسخه اصلی منسوخ شد.

تا سال 2021، تصور می‌شد که کد اصلی 420 خطی الیزا به طور کامل گم شده است. اما به لطف تلاش‌های مشترک جف شراگر (Jeff Shrager)، دانشمند علوم شناختی دانشگاه استنفورد، و مایلز کرولی (Myles Crowley)، آرشیودار MIT، این کد ارزشمند در میان مقالات وایزنبام کشف شد.

شراگر در این باره می‌گوید:

من همواره به شیوه تفکر پیشگامان هوش مصنوعی علاقه‌مند بوده‌ام. دسترسی به کدهای اولیه دانشمندان کامپیوتری، به ما امکان می‌دهد تا به تفکرات آن‌ها نزدیک‌تر شویم. الیزا به‌عنوان یکی از سنگ‌بنای‌های هوش مصنوعی اولیه، همواره مورد توجه بوده است و من کنجکاو بودم که در ذهن خالق آن چه می‌گذشته است.

شراگر در ادامه می‌گوید: «از نظر فنی، اطمینانی نداشتیم که کد کشف‌شده به درستی عمل خواهد کرد.» این تردید، محققان را بر آن داشت تا صحت عملکرد کد را به طور عملی بررسی کنند.

احیای الیزا، چالشی پیچیده بود که مستلزم پاکسازی و رفع خطاهای کد و همچنین شبیه‌سازی دقیق محیط اجرای اولیه آن در دهه ۱۹۶۰ بود. پس از ماه‌ها تلاش، تیم تحقیق موفق شد کد الیزای اصلی را بازیابی کرده و برای اولین بار در ۶۰ سال گذشته در تاریخ ۲۱ دسامبر آن را اجرا کند.

شراگر می‌گوید:

با اجرای موفق این کد، به طور قطعی ثابت شد که ما به تبار واقعی الیزا دست یافته‌ایم و نه تنها این کد به درستی کار می‌کند، بلکه عملکرد آن فراتر از انتظار ما بوده است.

گروه تحقیق همچنین با یک خطای برنامه‌نویسی مواجه شدند. با این حال، تصمیم بر آن شد که این ایراد به حال خود باقی بماند.  شراگر در این باره گفت: «اصلاح این خطای کوچک، به منزله دست‌کاری اثری هنری مانند مونالیزا است و اصالت آن را خدشه‌دار می‌کند.» در این پژوهش، محققان نشان دادند که در صورت وارد کردن عبارتی مانند «امروز ۹۹۹ ساله هستید»، برنامه با خطا مواجه شده و متوقف می‌شود.

گرچه هدف اولیه از طراحی الگوریتم الیزا، فراهم آوردن بستری برای بررسی تعامل انسان و ماشین بود، اما شراگر می‌گوید: «نوآوری و جذابیت بی‌نظیر الیزا در آن زمان به حدی بود که جنبه‌های چت‌بات بودن آن، اهداف پژوهشی را تحت‌الشعاع قرار داد.»

الیزا اغلب با مدل‌های بزرگ زبانی (LLM) فعلی و سایر انواع هوش مصنوعی مقایسه می‌شود. دیوید بری (David Berry)، استاد علوم انسانی دیجیتال در دانشگاه ساسکس، در این باره می‌گوید:

اگرچه ELIZA در مقایسه با مدل‌های زبانی بزرگ امروزی مثل ChatGPT، از قابلیت‌های محدودتری برخوردار است، اما با توجه به زمان خلق آن، دستاوردی شگرف محسوب می‌شود. این برنامه توانایی قابل توجهی در حفظ یک مکالمه از خود نشان می‌دهد.

پروفسور شراگر می‌گوید:

یکی از نقاط قوت ELIZA نسبت به چت‌بات‌های مدرن، توانایی آن در گوش دادن است. در حالی که LLMهای امروزی عمدتاً بر تکمیل جملات کاربران متمرکز هستند، الیزا برای تشویق کاربران به ادامه گفتگو طراحی شده بود. این ویژگی، بیشتر شبیه به چت کردن واقعی است.

بری با تأکید بر اهمیت تاریخی الیزا به عنوان اولین چت‌بات جهان، این بازگشت را فرصتی می‌داند تا نگاه‌ها به تاریخ گمشده‌ای که در حال از بین رفتن است معطوف شود. او الیزا را یکی از مشهورترین چت‌بات‌های تاریخ می‌داند.

با توجه به ماهیت آینده‌نگر علوم کامپیوتری، اغلب متخصصان این حوزه به تاریخچه آن به چشم یک امر منسوخ‌ شده می‌نگرند و کمتر به حفظ و نگهداری آن می‌پردازند. اما بری اعتقاد دارد که تاریخ علوم کامپیوتر، بخشی جدایی‌ناپذیر از تاریخ فرهنگی ما نیز محسوب می‌شود.

او می‌گوید:

ما به عنوان یک جامعه باید تلاش بیشتری کنیم تا این ردپاها در عصر نوپای علوم کامپیوتری را زنده نگه داریم، چراکه اگر به این مهم توجه نکنیم، در آینده‌ای نه چندان دور، معادل‌های دیجیتالی آثار ارزشمندی همچون مونالیزا، مجسمه داوود یا آکروپلیس را از دست خواهیم داد.