به گزارش کارگروه بین الملل سایبربان ؛ تمامي کشورها جهت حفاظت از دارايي هاي الکترونيک و غير الکترونيک خود، بايستي از مجموعه اقدامات پدافند الکترونيک در برابر تهديدات و حملات الکترونيک استفاده نمايند. اين اقدامات از دو نوعبه مختلف است، اقدامات پدافندي از جنس عامل و اقدامات پدافندي از جنس غيرعامل.
در پدافند عامل، اقدامات تهاجمي مانند استفاده از اختلالگرهاي مخابراتي و ناوبري و اختلالگرهاي راداري و همچنين سلاحهاي ليزري و الکترومغناطيس که صرفا جهت دفاع از قلمرو تعيين شده، مورد استفاده قرار مي گيرد، کاربرد دارد. ليکن در پدافند غيرعامل، اقدامات، پسيو و دفاعي است و اقدام توامان اين دو روش، باعث مي شود راه هاي نفوذ به قلمرو خودي بسته شود. بنابراين لايه هاي دفاعي هر کشور شامل دو لايه است، لايه دفاعي غيرعامل و لايه دفاعي عامل.
اگر مهاجم به هر دليلي بتواند از آسيب پذيريهاي دفاع غيرعامل عبور کند، با دفاع عامل و پدافند عامل مواجه خواهد شد.
بنابراين پدافند غيرعامل اهميت بسيار زيادي دارد و هرگونه کم توجهي به اين حوزه، مي تواند هزينه ها را در لايه پدافند عامل، افزايش و يا حتي پدافند عامل را گاهي ناممکن کند. البته گاهي اوقات، اقدامات پدافند عامل حوزه الکترونيک، بدليل ماهيت کاربردي آن به عنوان پدافند غيرعامل محسوب مي شود، اين مفهوم هم اکنون در طرح هاي دفاعي مقابله با تهديدات ريز پرنده ها در کشور اجرا ميشود.
جانشين قرارگاه پدافند الکترونيک سازمان پدافند غيرعامل کشور در ادامه در خصوص ماموريتهاي پدافند الکترونيک اضافه کرد:
سازمان پدافند غيرعامل کشور با تشکيل قرارگاه پدافند الکترونيک در نظر دارد با تهديدات حوزه الکترونيک به صورت غير عامل دفاع کند. ماموريت پدافند غيرعامل الکترونيک، مصون سازي دارايي هاي الکترونيک و غير الکترونيک کشور در برابر تهديدات مبتني بر فن آوري هاي حوزه الکترونيک و يا حوزه هاي ترکيبي الکترونيک مانند سايبرالکترونيک ، بيوالکترومغناطيس، بيوسايبرالکترومغناطيس و حوزه هاي ترکيبي ديگر است.
مطابق با سند راهبري پدافند غيرعامل الکترونيک مصوب کميته دائمي پدافند غيرعامل کشور مورخ 1395/01/31 اهم ماموريت هاي حوزه پدافند الکترونيک به شرح ذيل است:
الف) تهيه و تدوينِ نظامات و استانداردهاي بومي متناسب با نيازهاي پدافند غيرعامل الکترونيک و ساماندهي آزمايشگاه ها و ظرفيت هاي علمي و صنعتي کشور در راستاي هم گرايي کشور در اجراي اهداف پدافند غيرعامل الکترونيک.
ب) رصد، پايش، ارزيابي و هشداردهي تهديدات حوزه الکترونيک.
ج) مصون سازي و کاهش آسيب پذيري هاي زيرساخت هاي الکترونيک کشور در برابر تهديدات اين حوزه.
د) طبقه بندي و سطح بندي زيرساخت ها و سامانه هاي الکترونيک کشور براساس اهميت و ماهيت آنها.
ه) فرهنگ سازي و اطلاع رساني جامعه مخاطب نسبت به تهديدات و آموزش مقابله با تهديدات اين حوزه به ايشان.
و) راهبري و حمايت از تحقيق و توسعه و حمايت از صنعت بومي پدافند غيرعامل الکترونيک کشور.
ز) ايجاد تعامل و هماهنگي بين دستگاهي در حوزه پدافند غيرعامل الکترونيک کشور.
وي در رابطه با نقاط اشتراک و افتراق پدافند الکترونيک با پدافند سايبري اظهار داشت:
طبيعتا حوزه هاي سايبري و الکترونيک مانند ساير حوزه هاي تخصصي ديگر، اشتراکات و افتراقاتي دارند. در حوزه سايبري تروجان هاي نرم افزاري که نقش مخربي در عملکرد يک سامانه از خود نشان مي دهند، به عنوان يک تهديد سايبري محسوب مي شوند و معمولا دفاع در برابر اين نوع تروجانها راهکارهاي سايبري دارد. اما همين تروجان ها، نگراني هاي مهمي را در بخش سخت افزاري ايجاد کرده اند.
با توجه به ملاحظات اقتصادي و انحصار فنآوريهاي نوين، کمپاني هاي بزرگ سازنده تجهيزات الکترونيکي به شرکتهاي سازنده قطعات و تراشه هاي الکترونيک وابسته هستند و اگر اين شرکتها، در زمان توليد تراشه، براي سفارشات خود در تيراژ بالا، تروجان را در تراشه ها درج کنند، در زمان استفاده از اين تراشه ها در تجهيزات الکترونيکي مانند سرورها، بردهاي پردازشي و کنترلي، عملکرد مخربي را در اين گونه تجهيزات در شرايط مدنظر مهاجم ايجاد ميکنند. شايد بتوان مختل شدن رادارهاي سوريه در حملات جنگنده هاي رژيم صهيونيستي در سال 2007 را از مصاديق آلوده شدن پردازنده رادارها به تروجانهاي سخت افزاري دانست.
بنابراين تشخيص و استخراج تروجان هاي سخت افزاري بدليل لزوم دستيابي به نرم افزار داخل تراشه، تخصص الکترونيک ديجيتال و سخت افزار را مي طلبد که حداقل اجراي اين مرحله در توان حوزه سايبري نيست، اما پس از دستيابي به نرم افزار سطح پايين تراشه، با يک کار مشترک سايبري و الکترونيک ميتوان به تروجان رسيد و مصون سازي را در تجهيزات انجام داد. حوزه مقابله با تروجان هاي سخت افزاري، تنها يک مصداق از مصاديق اشتراک ماموريتي اين دو حوزه است و حوزه هاي ديگري مانند بيوالکترومغناطيس و بيوسايبرالکترومغناطيس هم از مصاديق ديگر است.
بدليل عدم طرح حوزه پدافند الکترونيک در سالهاي اخير به صورت مستقل، شايد افتراقات اين دو حوزه ملموس نباشند که لازم است اين موضوع بيشتر بازشود. تهديدات متصور که در ذيل آمده است، شايد تا حدي موارد افتراق دو حوزه را مشخصکنند:
الف) پالس هاي توان بالا، بمب هاي الکترومغناطيس و حوزه EPM که منجر به اختلال و آسيب به مراکز داده ميشود.
ب) تصويربرداري ماهوارههاي مجهز به دوربين هاي با رزولوشن بالا و رادارهاي SAR از مراکز حياتي کشور و تهديدات سنجش از راه دور.
ج) تهديدات ريزماهواره ها و تسخير فضاي ارتباطي کشور با اينترنت آزاد.
د) تهديدات حوزه روباتيک و ريزپرنده ها.
ه) حملات سايبرالکترونيک و انتقال بدافزار از طريق سيگنال يا کلاتر رادار به سيستم عامل مراکز کنترل.
و) اختلالات ناوبري در کشتي ها و هواپيماها.
ز) حملات بيولوژيک با امواج الکترومغناطيس از طريق سايبري.
ح) تأثير سيگنال هاي توان بالا و فرکانس بالا بر اندامهاي بدن انسان.
اين موارد تنها بخشي از تهديدات حوزه الکترونيک محسوب مي شود که در حوزه سايبري به صورت مجزا محسوب نمي شود و لازم است که با روشهاي مصونسازي ويژه حوزه الکترونيک با اين تهديدات مقابله شود.
دکتر حسن شاهي در رابطه با تاثير پدافند الکترونيک در افزايش بنيه دفاعي کشور گفت:
امروزه نقش و تاثير تجهيزات الکترونيک در دنياي ما انکار ناپذير است و حتي خدمات و سرويس هاي حوزه هاي سايبري نيز در بستر الکترونيک انجام مي گيرد، با اين وصف شايد بتوان گفت که دوران سلطه الکترونيک بر جهان فرا رسيده است. بدليل استفاده از اين تجهيزات تقريبا در تمامي زيرساخت هاي حياتي کشور، تامين امنيت و حفاظت از دارايي هاي الکترونيک، امري لازم و ضروري قلمداد مي شود.
استفاده از تجهيزات الکترونيک در مراکز هستهاي، موشکي و همچنين در مراکز ديسپاچينگ، نيروگاه ها، مراکز ديسپاچينگ گاز، کنترل سدها و مخازن آبي کشور و بسياري ديگر از مراکز حياتي کشور باعث ميگردد، که مصون سازي حوزه الکترونيک در مراکز حياتي باعث افزايش بنيه دفاعي کشور شود و ارتقاء پايداري ملي را باعث شود.
جانشين قرارگاه پدافند الکترونيک کشور در خصوص برنامهها و افق 5 ساله کشور پدافند الکترونيک تشريح کرد:
برنامه ها و افق 5 ساله قرارگاه پدافند الکترونيک کشور بر مبناي سند راهبري پدافند الکترونيک، به شرح ذيل است:
الف) در کشور داراي قابليت رصد، پايش، تشخيص و ارزيابي مخاطرات و تهديدات ناهمتراز و آسيب پذيري حوزه الکترونيک باشيم.
ب) داراي سرمايه هاي الکترونيک ويژه و حياتي با حداکثر مصونيت در برابر تهديد و حداقل آسيب پذيري باشيم.
ج) برخوردار از سرمايه هاي انساني مبتکر، ماهر، متخصص و متعهد و خلاق و بصير شويم.
د) بهره مند از صنعت الکترونيک بومي روزآمد باشيم.
ه) برخوردار از نظام جامع هماهنگ، يکپارچه، کارآ و اثر بخش فرماندهي و کنترل جهت رصد و مقابله با تهديدات شويم.
و) برخوردار از اسنادهادي راهبردي، استانداردها، مقررات و دکترين پدافندي نهادينه شده شويم.
ز) داراي زيرساخت مصون سازي و آزمايشگاه هاي ارزيابي و شرکت هاي مشاوره توانمند در سطح کشور باشيم.
ح) برخوردار از نظام نهادينه آموزش و فرهنگسازي، تمرين، رزمايش، آمادگي، اطلاع رساني و آرامشبخش شويم.
دکتر حسن شاهي همچنين در رابطه با تهديدات روباتيک و تفاوت ريزپرندهها با پهپادها تشريح کرد:
سامانه هاي پروازي بدون سرنشين در ابعاد مختلفي توسط شرکتهاي هوافضا در جهان ارائه شده اند. رايجترين اين سامانه هاي پروازي که در ابعاد کوچکي ارائه شده است ريزپرنده ها يا drone ها هستند که به صورت گسترده در سطح جهان توسط کمپاني هايي مانند DJI هاي چين، به فروش رسيده اند، اين سامانه ها در عين قابليت هاي قابل توجهي مانند قابليت فيلمبرداري و استفاده در حوزههاي مختلف تبليغاتي، تفريحي، کشاورزي، توريستي، حفاظت پيراموني و ... مي توانند در زمان ورود اين ريزپرنده ها به نقاط ممنوعه مانند فرودگاه ها و يا مراکز حياتي يک کشور، به عنوان تهديد محسوب شوند. اما سامانه هاي پروازي پهپادي از نظر کارکرد، مشابهت زيادي به ريزپرنده ها دارند اما تفاوت هاي قابل توجهي بين اين سامانه ها وجود دارد که به شرح ذيل است:
الف) نيروي پيشران و محدوده پروازي – نيروي پيشران ريزپرندها اغلب از طريق ملخهاي آن با انرژي الکترويکي باتري انجام ميشود که Life time محدودي در حد 15 دقيقه تا 45 دقيقه را دارند در صورتي که نيروي آيروديناميک و پيشران پهپادها علاوه بر ملخهاي آن از بالهاي بزرگي استفادهميشود که امکان افزايش ارتفاع پروازي و پايداري بيشتر را فراهم ميکند و مضاف بر ان علاوه بر استفاده از باتري ميتواند از سوخت فسيلي و سوختهاي ديگر براي نيروي محرکه خود استفاده کند که عملا زمان پروازي پهبادها را مي تواند از 30 دقيقه تا حتي بيش از 48 ساعت افزايش دهد که عملا قابليت عمليات در حوزه نظامي نظير حملات موشکي، اجراي عمليات جستجو و نجات، انجام ماموريتهاي اطلاعاتي اشارهکرد. بنابراين با توجه به افزايش زمان پرواز در پهپاد بالتبع، محدوده پروازي يک پهپاد ميتواند در حد يک منطقه جغرافيايي حتي از يک کشور به کشور ديگر باشد اما محدوده پروازي يک ريزپرنده در حد منطقه محدود ميباشد.
ب) کنترل پرواز و ماژول هاي تلمتري - يک ريزپرنده تنها از طريق دسته کنترل کننده خود هدايت ميشود و با توجه به پروتکلهاي ارتباطاتي بين ريزپرنده و دسته کنترلي خود و پوشش مخابراتي آن ميتوان به محدوده پروازي ريزپرنده رسيد. اغلب بدليل استفاده از پروتکلهايي مانند 802.11 واي فاي و يا Ocusync و Light Bridge بخصوص در نمونههايي مانند ماويک اير، ماويک پرو و فانتوم و نمونه هايي مانند ماتريس با برند DJI، تقريبا پوشش تلمتري اين ريزپرنده ها تا حداکثر 4 کيلومتر، درحالت ديد مستقيم يا LOS ميباشد. اما در پهپادها بدليل قابليت اتصال آنها به ماهوارهها، محدوده پوشش اين سامانه ها را جهاني کرده است و اکنون پهپادهايي از يک نقطه در کشوري به قصد ماموريت در کشوري ديگر پرواز ميکند و کنترل پرنده از طريق کشور ثالث انجام ميگيرد.
ج) قابليت حمل بار – در ريزپرنده ها بدليل کوچک بودن پرنده، بار از چند گرم تا حداکثر 10 کيلوگرم قابل حمل است. اما در پهپادها اين بار مي تواند از موشک هاي مختلف تا انواع بمب هاي مختلف در چند ده کيلوگرم باشد.
وي در ادامه در مورد تهديدات ريزپرندهها افزود:
در دسترس بودن و قيمت پايين ريزپرنده ها ميتواند باعث پرواز اين ريزپرنده ها در فراز مناطق ممنوعه شود و مراکز حياتي و حساس هر کشوري را تهديد کند. به طور مثال پرواز اين پرنده هاي بدون سرنشين در فراز فرودگاه ها ميتواند باعث اختلال در پرواز هواپيماها شود و حتي در شرايطي ميتواند باعث سقوط يک هواپيما گردد.
جانشين قرارگاه پدافند الکترونيک همچنين در مورد تفاوت ريزپرندهها با يکديگر نيز اضافه کرد:
ريزپرنده ها از لحاظ محدوده و برد پروازي، ميزان بار قابل حمل و پروتکل ارتباطي با هم متفاوت هستند. اين ريزپرنده ها، توسط شرکت هاي مختلف ساخته ميشوند، به طور مثال پرنده هايي مانند Mavic air ، Mavic Pro2 ، Phantom 4 Pro ، Matrice600 و Spreding Wings S1000 از جمله محصولات اين شرکت DJI هستند. يا محصولات شرکت Walkera مانند Voyager-5 ، QL-1200 و يا شرکت Yuneek با محصولات yuneek H520 و يا Yuneek Typhoon-H از جمله ريزپرنده هايي هستند که در حوزه غيرنظامي مورد استفاده قرار ميگيرند.
ريزپرنده ها در حوزه نظامي هم کاربرد زيادي دارند، ازجمله اين ريزپرنده ها ميتوان به PD100 شرکت Black Hornet يا Roten L ، Tikad و Velvet Wasp اشاره کرد.
به طور مثال محصول PD100 يک ميني هلي کوپتر است که طول آن 16 سانتي متر و وزن آن 18 گرم است که قابليت تداوم پروازي حداکثر 25 دقيقه را دارد، اين ريزپرنده براي شناسايي نيروهاي مقابل قبل از ورود نيروهاي مهاجم مورد استفاده قرار گرفته است.
البته برخي ديگر از ريزپرنده ها مانند Hero-120 از نوع switch Blade ها و Raytheon-Coyote در ترور، تخريب و عمليات انتحاري کاربرد داشته است که نيروهاي داعشي در جنگ سوريه از آن استفاده کردهاند. ريزپرنده ها تنها به اين نمونه ها ختمنشدهاست و مدلهايي مانند Loctust ، Honeywell ، V-Bats از جمله ريزپرندهاي ديگر است که در حوزه نظامي کاربرد دارند.
دکتر حسن شاهي در خصوص روش مقابله با اين ريزپرندهها تشريح کرد:
با توجه به منطقه جغرافيايي و نقشه DEM هر منطقه، پلن دفاعي براي هر مرکز حياتي و حساس کشور متفاوت است. ليکن به طول کلي طرح دفاعي شامل 4 رينگ دفاعي است:
رينگ اول، شامل آشکارسازي و تشخيص مهاجم است. در اين رينگ دفاعي از سامانه هاي راداري، پايش مخابراتي، سامانههاي اپتيکي و IR استفاده مي شود.
رينگ دوم دفاعي، شامل فريب سايبرالکترونيک است که در اين رينگ دفاعي با نفوذ به سامانه، کنترل پرنده در دست گرفته ميشود و مهاجم جهت بررسي اطلاعاتي به زمين نشانده مي شود.
رينگ سوم دفاعي، برخورد سخت با مهاجم است که با سامانه اختلال کننده هاي لينک راديويي و ناوبري، ارتباط پرنده با کنترل کننده قطع و باعث ميشود که سرويس مکانيابي آن از سامانه هاي GNSS قطع گردد، در اين حالت پرنده يا RTH، (به موقعيت تعيين شده بر ميگردد) و يا اين که در همان نقطه در صورت اختلال دوگانه (ناوبري و راديويي)، فرود ميآيد.
رينگ چهارم، رينگ اقدام و انهدام پرنده مهاجم است، در صورتي که مهاجم به رينگ آخر دفاعي برسد، سامانه پدافند الکترونيک با هماهنگي پدافند عامل، اقدام به انهدام پرنده مهاجم مي کند. سلاحهاي مورد استفاده در رينگ آخر دفاعي، شامل سلاح هاي الکترومغناطيسي، سلاح هاي ليزري و سلاح گرم مجهز به رادار است که بادقت بسيار زيادي، مهاجم مورد هدف قرار ميگيرد و سرنگون ميشود.
وي در پايان در تبيين تهديدات ديگر حوزه فضايي اظهارداشت:
امروز از ماهواره ها به صورت گسترده در خدمات ناوبري، سنجش از راه دور و خدمات ديتا استفاده ميشود. در حوزه ناوبري استقرار ماهواره هاي GNSS توسط کشور آمريکا، اتحاديه اروپا، روسيه و چين اين فنآوري را در سطح جهاني در اين کشورها محصورکرده است. بديهي است عدم سرويس و يا اختلال عمدي حوزه ناوبري به طور مثال از طرف سامانه GPS مي تواند براي مجموعه کشتيراني و هواپيمايي کشور مشکل ايجاد نمايد. راه کار اساسي مقابله با اين تهديد، بوميسازي اين فنآوري است که با لانچ ماهواره هاي ناوبري در مدار GEO از طرف کشور قابل انجام است. اما راه کار کوتاه مدت آن نيز استفاده ترکيبي از سامانه هاي ناوبري موجود است که باعث ميشود ميزان خطا را به شدت کاهشدهد.
در خصوص ماهواره هاي سنجش از راه دور ماهواره هاي مختلفي مانند SAR-Lupe ، Terra SAR-X ، IGS- 3B ، Kompsat-5 ، SMOTR ، Lacross-5 ، TecSAR و AstroSAR از جمله ماهواره هايي هستند که بر کشور اشراف دارند و ماموريت سنجش از راه دور را با استفاده از رادارهاي SAR انجام ميدهند. اين ماهواره ها تازماني که در حوزه کشاورزي ، زمينشناسي و کلا در حوزه ارائه خدمت به بشريت ايفاي نقش ميکنند، به عنوان يک فرصت محسوب ميشوند، اما زماني که همين ماهواره با اهداف جاسوسي اقدام به فعاليت ميکنند، ديگر نه تنها فرصت به حساب نمي آيند، بلکه يک تهديد محسوب ميشوند. روش مقابله با اين ماهوارهها استفاده از سامانه فريب و اختلال رادار SAR است و استفاده از روشهاي پيشرفته تر ديگر است.
در حوزه ماهواره هايي که خدمات ديتا ارائه ميدهند، امروزه ماهواره هاي مختلفي از کشورهاي مختلف در فضا فعاليت ميکنند. اين ماهواره ها نيز تا زماني که صرفا اقدام به ارائه خدمات ديتا ميکنند، کمک به بشريت ميشود و يک فرصت براي کشورها محسوب ميشود، اما زماني که اين ماهواره ها در فضا براي بسترسازي، براي دخالت در کشورهاي ديگر و براندازي نظامهاي حکومتي مشروع در کشورها، مورد استفاده قرارگيرد يک تهديد بارز براي کشورها، محسوب شده و لازم است با آنها مقابله شود.
در حال حاضر شرکت هاي متنوعي با اهداف اقتصادي و سياسي، اقدام به فعالسازي مجموعه ماهواره هايي در فضا کرده اند که در صورت عدم احترام به قوانين کشورها، ميتوانند براي آن کشورهاي خطرساز شوند و بايستي با اين سامانه ها مقابله شود.
سامانه هاي آدرنت در باند Ka، 1One Webدر باند Ku، 1Quika در باند Ka، 1SpaceX در باند Ku، 1Via Satدر باند Ka از جمله اين سامانه ها هستند. پروژه هاي کويپر آمازون ، ايريديوم، GlobalTT ، SES، Syntelix همچنين VSAT از شرکت Nera ، پارادايم و اينمارست و بسياري از پروژهها و شرکتهاي ديگر از جمله مواردي هستند که با اهداف مختلفي قرار است سرويس داده و ديتا را با پوشش جهاني ارائه کنند. که در صورت استفاده خصمانه اين شرکتها از اين سامانه ها، روشهاي پيشرفتهاي براي مقابله با اين سامانه ها درنظر گرفته شده است.
