میزان تاب آوری پیام رسانهای بومی در زمان قطع اینترنت
به گزارش کارگروه شبکه‌های اجتماعی سایبربان؛ موضوع حمایت از پیام‌رسان‌های بومی در کشور از انتهای سال ۹۶ کلید خورد و پس از آن مطابق با مصوبه شورای عالی فضای مجازی، وزارت ارتباطات حمایت از این پیام‌رسان‌ها را در قالب فراهم کردن زیرساخت مناسب و تخصیص سرور در مراکز داده، پهنای باند و ارائه تسهیلات ۵ میلیارد تومانی در دستور کار قرار داد.
پس از اجرای فاز نخست حمایت از ۷ پیام‌رسان بومی، مرکز ملی فضای مجازی دو پیام‌رسان بومی «گپ» و «سروش» را که از نظر فنی و سایر شاخص‌های ارزیابی، رتبه‌های برتر را کسب کرده بودند برای ادامه حمایت‌ها انتخاب کرد و مقرر شد وزارت ارتباطات با رفع نواقص موجود در تأمین نیازهای زیرساختی و فنی، این دو پیام‌رسان را برای ایجاد ظرفیت ارائه خدمات انبوه به کاربران ایرانی یاری کند.
با گذشت حدود یک سال از این طرح، اختلال مقطعی به وجود آمده در شبکه اینترنت کشور، فضایی را فراهم کرد تا بتوان میزان تاب‌آوری و پایداری این شبکه‌های پیام‌رسان بومی را به تست و آزمایش گذاشت.
از روز شنبه هفته گذشته به دلیل قطع اینترنت، بسیاری از کاربران ایرانی موضوع عدم اعتماد به پیام‌رسان‌های بومی را که طی دو سال اخیر بارها مطرح شده بود، نادیده گرفته و با عضویت در این شبکه‌ها، دریافت خدماتشان را از این شبکه‌ها پیگیری کردند.
اگرچه شبکه‌های پیام‌رسان بومی به دلیل عدم وابستگی به شبکه اینترنت از فعالیت بازنماندند و در شبکه ملی اطلاعات فعال بوده و پاسخگوی مراجعه چندین برابری کاربران ایرانی بودند، اما با این وجود بررسی‌ها نشان می‌دهد که به دلیل برخی مشکلات زیرساختی، سخت‌افزاری و نرم‌افزاری کاربران در مقاطعی با مشکلاتی در عدم به روزرسانی پیام‌رسان بومی، عدم دریافت پیام‌های آفلاین و مشکلات در تماس صوتی و تصویری و باز کردن فایل‌های ارسالی روبه‌رو بودند.
در این راستا مدیران دو پیام‌رسان گپ و سروش در خصوص رویارویی با افزایش میزان مراجعات، سرویس‌دهی به کاربران و دلایل مشکلات فنی این شبکه‌های اجتماعی توضیح داده و به این سؤال که زیرساخت شبکه ملی اطلاعات تا چه حد برای ارائه خدمات بومی در کشور آماده است، پاسخ دادند.
تنظیمات دسترسی مخاطبان به سرورهای داخل کشور مشکل داشت
مهدی انجیدنی مدیرعامل پیام‌رسان «گپ»در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه قطع شبکه اینترنت در کشور، یک مانور و تست خیلی جدی برای میزان پایداری شبکه ملی اطلاعات بود، اظهار داشت: در این تست مشخص شد که زیرساخت داخلی ما برای ارتباط دهی مشتریان به پروژه‌های داخل کشور تا چه میزان آماده است.
وی گفت: بزرگ‌ترین مشکلی که در این زمینه نمود داشت این بود که با وجودی که سایت بسیاری از کسب‌وکارها در داخل کشور میزبانی می‌شود اما با قطع اینترنت، به راحتی در دسترس نبودند و مشتریان نمی‌توانستند سایت آن‌ها را باز کنند. این مشکل تقریباً دامن‌گیر همه کسب‌وکارها و حتی پیام‌رسان‌های بومی نیز بود.
مدیرعامل پیام‌رسان بومی «گپ» درباره دلایل این مشکل گفت: ارتباطات بسیاری از شرکت‌ها و اپراتورهای ارائه‌دهنده اینترنت در کشور در حوزه مسیریابی و روتینگ داده‌ها درست نیست و از آنجایی که دسترسی مشترک به سرورهای داخلی کشور، قبلاً از مسیری در درگاه بین‌الملل انجام می‌شد این مشکل بارز نبود؛ اما زمانی که این درگاه
قطع شد، مشتریان به مشکل برخوردند و خیلی از کندی‌ها و اختلالات در این چند روزه که در اکثر ارتباطات مشاهده می‌شد، به این دلیل بوده است.
وی با اشاره به اینکه موضوع کندی و قطعی سایت‌های داخل کشور که مشکل بسیاری از پیام‌رسان‌ها و کسب‌وکارها بود، نیز به این دلیل برمی‌گردد، اضافه کرد: کسب‌وکارهای اینترنتی بیشتر از آنکه مشکل در قطعی اینترنت داشته باشند، با مشکل عدم مسیریابی صحیح سرورهای شبکه ملی اطلاعات روبه‌رو بودند. البته این مشکل در حال بهبود است و طی چند روز اخیر، نیز شاهد بودیم که شرایط بهتر شده است.
انجیدنی ادامه داد: برای مثال بسیاری از کاربران با این مشکل مواجه بودند که دسترسی به یک سایت و یا پیام‌رسان، در شبکه یک اپراتور به راحتی فراهم است و با شبکه یک اپراتور دیگر ممکن نیست؛ این‌ها به مشکلات موجود در تنظیمات دسترسی مخاطبان به سرورهای داخل کشور بازمی‌گردد که روتینگ و مسیریابی نیز یکی از آن‌ها است.
رشد ۲۰ برابری مراجعه به پیام‌رسان‌های بومی
مدیرعامل این پیام‌رسان در مورد پایداری این پیام‌رسان بومی به دلیل افزایش مراجعات کاربران، گفت: با وجود اختلالات زیادی که در مسیر ارتباطی میان مشتری و پیام‌رسان‌ها وجود داشت اما پیام‌رسان‌ها از نظر میزان ترافیک خدماتی طی ۵ روز حدود ۲۰ برابر رشد داشتند. این نشان دهنده قدرت و فناوری این پروژه‌ها است و اینکه چقدر قابلیت مقیاس‌پذیری دارند.
وی تأکید کرد: موضوع مقیاس‌پذیری ۲۰ تا ۳۰ برابری در یک بازه کوتاه زمانی، یک توانمندی ارزشمند در میان خدمات دهندگان جهانی محسوب می‌شود که خوشبختانه در میان پیام‌رسان‌های بومی با وجود اختلالاتی که در مسیر ورودی‌شان وجود داشت، اتفاق افتاد.
انجیدنی با بیان اینکه طبق آخرین آمار ترافیک مصرفی کاربران در پیام‌رسان «گپ» نسبت به قبل از قطع اینترنت ، حدود ۲۵ برابر شده و با سرعت نیز در حال افزایش است، گفت: تقریباً هر روز ترافیک مصرفی ما نسبت به روز قبل، ۵۰ درصد افزایش داشته است.
وی با اشاره به اینکه طی یک هفته اخیر یک سری ایراداتی هم از سمت پیام‌رسان‌ها در برخی ساعات مشاهده شد که در چنین فرایند رشدی، این اختلالات کاملاً طبیعی است، اضافه کرد: اما به طور کل قطعی و مشکل جدی در سمت پیام‌رسان وجود نداشت و اکثراً مشکلاتی که کاربران داشتند به دلیل مشکل ارتباطی کاربر با سرور اپراتورها بود.
انجیدنی در مورد مشکل کاربران در برقراری تماس صوتی و تصویری با پیام‌رسان‌های بومی و مشکلات در دانلود اپلیکیشن‌ها گفت: تماس تصویری ما عرضه عمومی نشده و فعلاً برای مشتریان سازمانی ارائه شده است. در زمینه دانلود اپلیکیشن نیز مشکل خاصی وجود نداشت و روزانه بیش از ۵۰۰ هزار دانلود و نصب اپلیکیشن از طریق بازارهای ایرانی صورت گرفت.
مدیرعامل «گپ» با تأکید بر اینکه مشکلات در شبکه ارتباطی کشور مربوط به قطع اینترنت نیست، افزود: در شبکه ملی اطلاعات با وجودی که سایت سرویس‌دهنده در داخل کشور قرار دارد و کاربر هم در داخل کشور است، اما با این وجود، سرویس به راحتی در اختیار کاربر قرار نمی‌گیرد.
آماده‌باش زیرساخت‌ها در مواقع بحران جهانی است
وی در پاسخ به این سؤال که وزارت ارتباطات به عنوان متولی این بخش چه اقداماتی باید برای حل مشکلات ارتباطی کشور انجام دهد و چه انتظاری از این وزارتخانه می‌رود، گفت: قاعدتاً اجرا و راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات در اختیار وزارت ارتباطات است اما به نظر می‌رسد تضمین پایداری و کیفیت شبکه ارتباطی باید از سوی شورای عالی فضای مجازی مطالبه شود.
نمونه ژاپن
مدیرعامل پیام‌رسان «گپ» افزود: در دنیا نیز از نظر استاندارد جهانی ۳ حالت را برای آماده‌باش زیرساخت کشورها در مواقع بحران در نظر می‌گیرند. یکی از حالت‌ها به موضوع بلایای طبیعی بازمی‌گردد. فرض کنید در اثر حوادث طبیعی مانند یک سیل گسترده یا زلزله، مسیر اینترنت یک کشور قطع شود. مانند سونامی که در ژاپن رخ داد و بخش قابل‌توجهی از اینترنت این کشور برای مدت یک ماه قطع شد. به همین خاطر تأکید بر این است که نباید ارتباطات یک کشور به دلیل قطع بلایای طبیعی و نبود اینترنت، فلج شود.
وی ادامه داد: حالت دوم به موضوع تحریم‌های بین‌المللی بازمی‌گردد. برای مثال فرض کنید به دلیل تحریم‌ها ارتباط با شرکت‌هایی که به ایران پهنای باند می‌فروشند، قطع شود، با این وجود دسترسی ما با دنیا قطع می‌شود و آیا در این شرایط باید تمام کسب‌وکارهایمان از بین برود؟ در این شرایط نیز ما باید آماده باشیم.
نمونه‌های روسیه و فرانسه
انجیدنی افزود: موضوع سوم نیز به اغتشاشات و مواردی از این قبیل برمی‌گردد. موضوع امنیت ملی نه تنها در ایران، بلکه در بسیاری کشورها نیز مورد توجه است. برای مثال در فرانسه نیز در خصوص جنبش جلیقه زردها، چندین بار اینترنت این کشور قطع شد اما چون زیرساخت‌های داخلی آن‌ها زیرساخت‌های درست و کاملی است، وقتی اینترنت قطع می‌شود، آسیبی به پروژه‌های آن کشور وارد نمی‌شود.
وی گفت: بسیاری از کشورهای دنیا مثل روسیه و فرانسه، روزهایی در سال را برای تست شبکه داخلی و میزان پایداری شبکه درنظرگرفته و چند ساعت اینترنت را قطع می‌کنند تا مشخص شود که میزان پایداری خدمات و کسب‌وکارها در یک شرایط بحرانی، چگونه است. بر این اساس ما نیز باید این پایداری را در سطح شبکه داخلی داشته باشیم.
اختلالات خارج از عهده اپلیکیشن بود
مدیرعامل پیام‌رسان «گپ» در مورد اختصاص سرور و فضا به پیام‌رسان‌های بومی که در تکلیف وزارت ارتباطات بوده است، گفت: ما خودمان تجهیزات و سرورها را تأمین کردیم و در این زمینه نیازی به حمایت دولت نداریم. چرا که معتقدیم دلیل عدم رشد بسیاری صنایع در کشور، وابستگی دولتی است. درحالی که ما معتقدیم صنعت باید خودکفا باشد و روی پای خود بایستد.
وی در پاسخ به اینکه چگونه می‌توان به سطح ایده الی از ارائه خدمات در زیرساخت‌های داخلی کشور برسیم، گفت: زمانی که مسیر ارتباطی کشور به یک پایداری برسد ، ارائه خدمات نیز در سطح ایدئال خواهد بود. مهم‌ترین موضوع در صنعت ارتباطات این است که زیرساخت لایه صفر ارتباطی برقرار باشد و اگر مسیری برقرار نباشد نمی‌توان خدمات ارائه داد. بر این اساس تا زمانی که دسترسی به صورت فراگیر نباشد، اختلالات احتمالی وجود دارد. هرچند ما سعی کردیم بهینه‌سازی انجام دهیم تا اختلالات کمتر در کارایی برنامه ما تأثیر بگذارد؛ ولی این موضوع قاعدتاً صفر نمی‌شود و وقتی درخواست مشتری از موبایل به ما نمی‌رسد و بین راه از بین می‌رود، این مشکل خارج از عهده اپلیکیشن و شبکه ما است تا بخواهیم آن را مدیریت کنیم.
برقراری ۴ میلیون تماس صوتی و تصویری با پیام‌رسان بومی
مرتضی رحیمی مدیرعامل پیام‌رسان «سروش پلاس» نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، در مورد میزان پایداری و تاب‌آوری پیام رسان‌ها و ارائه خدمات به کاربران در نبود اینترنت، گفت: در هفته گذشته تقریباً ۵ میلیون کاربر فعال داشتیم که از این نرم‌افزار استفاده می‌کنند و میزان فعالیتشان نسبت به گذشته ۱۰ برابر شده است.
وی با بیان اینکه حتی بسیاری از کاربرانی که اپلیکیشن پیام‌رسان سروش را داشتند در این شبکه فعال شدند، افزود: رشد استفاده از برخی سرویس‌ها مانند سرویس تماس صوتی و تصویری، بیش از ۱۰۰ برابر شده است. هم‌اکنون بیش از ۴ میلیون تماس صوتی و تصویری در روز از طریق این پیام‌رسان به ثبت می‌رسد که حتی از برخی اپراتورهای موبایل هم بیشتر است. یک سری از سرویس‌ها از جمله گفتگوی آنلاین شخصی و گروهی، ارسال پست در کانال، مشاهده بازدیدها و لایک پست‌های کانال، به روزرسانی مخاطبان و حتی تماس صوتی و تصویری کاملاً با کیفیت پایداری ارائه شده و بدون مشکل است. برای مثال چت آنلاین، کمتر از ۱۰۰ میلی‌ثانیه ارسال و دریافت می‌شود. اما به دلیل کمبود منابع پردازشی در کیفیت و سرعت آپلود و دانلود فایل و ارسال پیام آفلاین کاربران با اختلال مواجه هستیم.
رحیمی با اشاره به اینکه توسعه پیام‌رسان‌های بومی مستلزم سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های سخت‌افزاری است، تأکید کرد: ما هم‌اکنون به شدت با کمبود منابع زیرساختی و سخت‌افزاری مواجه هستیم و به رغم همه مشکلاتی که در چند روز اول قطع اینترنت، به دلیل افزایش شدید فعالیت و مراجعه کاربران و مشکلات شبکه وجود داشت اما این سرویس پایدار ماند. هم‌اکنون به دلیل کمبود منابع پردازشی جدی، با مشکلات سخت‌افزاری در سمت سرور مواجه هستیم و به همین دلیل پیام ارسالی از سوی کاربر در صورتی که مخاطب آنلاین نباشد به راحتی دریافت نمی‌شود.
ارائه خدمات به ۱۰ میلیون کاربر نیازمند هزار سرور
وی با بیان اینکه معماری شبکه پیام‌رسان «سروش پلاس» کاملاً مقیاس‌پذیر است و با توجه به توان پردازشی خطی که داریم در نبود تجهیزات نیز ظرفیت این شبکه را افزایش داده‌ایم، اضافه کرد: هزینه عمده این پروژه به سرور و سخت‌افزار بازمی‌گردد و باید در این بخش هزینه شود. این در حالی است که یک سرور هم‌اکنون حدود ۱۵۰ میلیون تومان قیمت دارد و برای پشتیبانی از ۱۰ میلیون کاربر، حدود هزار سرور نیاز است. اما هم‌اکنون ما در پیام‌رسان سروش ۶۰ سرور داریم و اگر بخواهیم با آن کیفیتی که توقع می‌رود مانند پیام‌رسان خارجی سرویس ارائه دهیم باید سرورهایمان افزایش یابد.
مدیرعامل پیام‌رسان «سروش پلاس» با اشاره به اینکه تعداد سرورهای پیام‌رسان تلگرام حدود ۳ هزار سرور است، خاطرنشان کرد: اگر بخواهیم در این حد سرویس دهیم، این منابع سخت‌افزاری باید تأمین شود. هزینه‌ای که وزارت ارتباطات در ابتدای فعالیت این پروژه به ما داد، یک‌سی‌ام مبلغی است که برای یک پیام رسان لازم است. ما حتی دو برابر آن مبلغ را هم خودمان و با سرمایه‌گذاری صداوسیما تأمین کرده‌ایم و با این وجود تنها یک دهم سخت‌افزار مورد نیاز را داریم.
وی در مورد اینکه چگونه می‌توان به مدلی ایده آل در ارائه خدمات پیام‌رسان‌های بومی رسید، گفت: مهم‌ترین موضوع مربوط به سرور و تجهیزات سخت‌افزاری است. چرا که با وجود بهینه‌سازی نرم‌افزاری که انجام می‌دهیم اما بازهم مشکلات سخت‌افزار باقی است. برای مثال بهینه‌ترین حالتی که می‌توان از یک سرور در نگهداری فایل‌ها استفاده کرد این است که سرور بتواند یک گیگابیت به شما خروجی دهد تا کاربران بتوانند به صورت همزمان دانلود کنند. حال اگر قرار باشد ۸۰ گیگابیت خروجی داشته باشیم باید ۸۰ سرور تأمین کنیم و این راهی جز تأمین سخت‌افزار ندارد. این درحالی است که مدل فایل‌های خروجی در پیام‌رسان‌ها کوچک و در حجم یک مگابایت است.
لیست نیازهایمان را آماده کردیم
رحیمی با بیان اینکه ما لیست نیازهایمان را آماده کردیم و به جاهای مختلف دولتی برای حمایت ارسال کرده‌ایم، افزود: از اپراتورها و وزارت ارتباطات تقاضا داشتیم که در تأمین سرور به ما کمک کنند اما تاکنون اتفاقی نیافتاده است.
وی با اشاره به اینکه در صورت حل این مشکل و تأمین منابع، شاید یک تا دو ماه زمان می‌برد تا سرویس به پایداری برسد، اضافه کرد: تلگرام نیز در شروع فعالیت خود غیر از ارتقایی که در سیستم داشت، به راحتی امکان افزایش منابع سخت‌افزاری نیز داشت و حتی از سرویس کلاود بین‌المللی مانند آمازون استفاده می‌کرد. ما هم اگر می‌توانستیم به یک سرور کلاود دسترسی داشته باشیم و به راحتی افزایش منابع سخت‌افزاری بدهیم، خیلی سریع می‌توانستیم این سیستم را پایدار کنیم.
مدیرعامل پیام‌رسان «سروش پلاس» با اشاره به اینکه با تأمین منابع لازم و شکیبایی کاربران، در نهایت، همان کیفیت سرویس‌دهنده خارجی را خواهیم داشت، گفت: با وجود اختلالات مقطعی در هفته گذشته، بیش از ۸۰ سرویس اصلی را با کیفیت خوب ارائه دادیم و تا دو برابر این حجم مراجعه را نیز پوشش می‌دهیم. به نحوی که بیش از ۱۰۰ هزار نفر به صورت همزمان از سرویس تماس صوتی و تصویری ما استفاده می‌کنند.
با این حال به نظر می‌رسد آنچه که می‌تواند شبکه‌های پیام‌رسان بومی را آماده سرویس‌دهی با کیفیت و قابل‌رقابت با شبکه‌های خارجی کند، تضمین کیفیت زیرساخت‌های ارتباطی و تأمین تجهیزات سخت‌افزاری از جمله سرور از سوی وزارت ارتباطات و شرکت ارتباطات زیرساخت به عنوان متولی این بخش، است.
در شرایط فعلی آنچه که از شواهد امر برمی‌آید این است که مشکل کندی و اختلال موجود در اتصال کاربران به شبکه پیام‌رسان‌های داخلی، به مسیریابی کاربران در سرورهای داخلی بازمی‌گردد و از سوی دیگر افزایش میزان ظرفیت سرورهای داخلی برای پیام‌رسان‌ها هم می‌تواند بخشی از این مشکلات را کاهش دهد.
