یادداشتی بر مستند سینمایی ماشین (THE MACHINE)

کدام هوش؟!
به طور کلی سه نوع پژوهش هوش مصنوعی وجود دارد:

•     هوش مصنوعی کاربردی (Narrow Ai)؛ که می‌خواهد محصولی «هوشمند» برای کاربردهای مصرفی بسازد. برای نمونه، دستگاه‌هایی که می‌توانند در صنایع مختلف مورد استفاده قرار بگیرند. هدف، ساختن ماشین‌هایی است که در برخی کارها بهتر از انسان‌اند.
•     سامانه‌هایی که نظریه‌های مربوط به کارکرد مغز انسان را می‌آزمایند (General Ai)؛ شبیه‌سازی‌هایی طراحی شده‌ که ما را در تشخیص چهره و یا حل مسائل مختلف یاری می‌کنند.
•     نوع سوم؛ هوش مصنوعی قوی (Super Intelligence) نام دارد و هدف نهایی آن، آفرینش ماشینی است که از انسان غیرقابل تمییز باشد.

در مستند 84 دقیقه‌ای The Machine که محصول سال 2019 میلادی است، هر سه سطح از پژوهش هوش مصنوعی مورد بحث قرار گرفته است.
در بخش ابتدایی فیلم، رقابت انسان در برابر برنامه‌ای به نام Alpha Go را می‌بینیم که نهایتا به شکست ذهن انسان ختم می‌شود. این اما سوء تعبیری است که فیلمساز قصد دارد در ادامۀ فیلم به شکلی منطقی به آن بپردازد. پرسشی که از آغاز شکل‌گیری این علم به شکلی افسانه‌وار در قالب داستان‌های مکتوب و سینمایی مدام به آن پرداخته شده است. این که آیا به راستی ذهن ما در برابر هوش مصنوعی محتوم به شکست است؟ آیا این مصنوع به زودی در برابر سازندگانش خواهد ایستاد؟ پاسخ اما در بخش پیشین متن نهفته است. هوش مصنوعی کاربردی (Narrow Ai) در انجام محاسبات محدود و مقید، توانایی بالاتری دارد؛ حال آن که با اندکی تغییر در الگوریتم از پیش تعریف شده، راه به جایی نخواهد برد.

تنهایی پرهیاهو
فیلم در بخش بعدی سراغ اپلیکیشن‌های گفتگوی مجازی (Replicant) می‌رود. در این بخش با واکاوی این نرم‌افزار، مزایا و معایب این الگوی ارتباطی را تشریح می‌کند. همان‌طور که می‌دانیم ارتقای هوش عاطفی و ارتباطی در شکل‌گیری شخصیت اجتماعی ما بسیار مهم است، اما این نباید به گونه‌ای باشد که باعث انتزاع و انقطاع ما از جهان واقعی و مسائل پیرامون آن شود. در حقیقت این فرصت به همان اندازه که در گذراندن فرایند سوگ و افزایش توانمندی ارتباطی-کلامی می‌تواند موثر باشد، تهدیدی برای تعاملات و ارتباطات انسانی نیز به حساب می‌آید.
ایدۀ تکثیر انسان‌ها در چارچوب الگوهای کاربردی، هر چند خلاف اصل تنوع طبیعی محسوب می‌شود، اما فرایندی بود که موجب تولید ربات‌های انسان‌نما شد. ربات‌هایی که در قالب‌های فراواقع‌گرایانه سعی می‌کنند تا حد زیادی نیازهای انسانی ما را پوشش دهند. برای نمونه، همین مسئله در مورد ربات‌های جنسی (Sex Robots) به عنوان پیشرانه عرضه آن‌ها به مشتریان شرکت‌های تولید کننده، به موضوعی چالش برانگیز تبدیل شده است. به عقیده بسیاری از پژوهشگران، این ربات‌ها مفاهیم ارزش گذاری در ارتباطات انسانی را از بین برده و باعث ایجاد شکاف اجتماعی خواهند شد. این به نحوی است که با حذف رانه‌های رفتاری مانند اصل رضایت، تطبیق و پذیرش تنوع رفتاری، روابط انسانی را در سطح خلاصه می‌کند؛ و همین امر باعث ایجاد ملال و تنهایی در انسان معاصر می‌شود.
غیر قابل انکار است که اثر هوش مصنوعی به مراتب بزرگتر از انقلاب‌های صنعتی است. این امر باعث تحولی بنیادین در صنایع مختلف از جمله صنعت خودروسازی شده است. موضوع تصادفات رانندگی و اثرات مخرب آن بهانه‌ای است تا فیلمساز پیامدهای کاربرد هوش مصنوعی در صنعت خودرو سازی را مورد بررسی قرار دهد. هر چند دامنۀ اختلاف نظرها در این حوزه نیز به مباحث اخلاقی کشیده شده است. از این رو نظرات موافق و مخالف کارشناسان، ادامۀ این روند را با چالش‌های مختلفی مواجه کرده است.

افسانه واقعیت!
یکی از مهمترین پدیده‌های کنترل افکار عمومی، شبکه‌های اجتماعی و کنش کاربران با اخبار منتشر شده در این رسانه‌ها است. فیسبوک به عنوان یکی از وسیع‌ترین شبکه‌های ارتباط جمعی، نقشی موثر در شکل گیری حرکت‌های اجتماعی دارد. بررسی الگوریتم انتشار اخبار در این رسانه، موضوع دیگری است که فیلم به آن می‌پردازد. با توسعۀ فناوری‌هایی مانند اخبار جعلی (Fake News) و Deep Fake اصالت صداقت رسانش خبری نیز زیر سوال رفته است. بنابراین دولت‌ها و شرکت‌های بزرگ با استفاده از این الگوریتم تلاش می‌کنند تا به شکلی انتفاع گرایانه افکار عمومی را هدایت کنند. این مطلب برای اندیشمندان اجتماعی زنگ هشداری شده است تا جریان موازی شکل گرفته بین حرکت‌های اجتماعی و رانه‌های شبکه‌های ارتباط جمعی را مورد مطالعه و نقد قرار دهند، زیرا به موازات این که جامعه و مسائل مربوط به آن پیچیده‌تر می‌شوند، ماشین‌های وابسته به هوش مصنوعی نیز با استفاده از فرایند Machine Learning باهوش‌تر خواهند شد و از این رو مردم به این ماشین‌ها اجازه خواهند داد که به جای آن‌ها تصمیم بگیرند؛ حال آن که الگوریتم موتورهای این رسانه‌ها کاملا هدایت پذیر هستند و می‌توانند مورد سوء استفاده قرار بگیرند.
در بخش‌های انتهایی فیلم به موضوعاتی مانند جنگ‌افزارهای هوشمند (Autonomous Warfare)، ماشین‌های انسانی (The Human Machine) و هوش مصنوعی قوی (Super Intelligence) پرداخته می‌شود.
سال‌هاست که برخی دولت‌های بزرگ به دنبال هوشمندسازی جنگ افزارهای خود هستند. این موضوع حتی در بسیاری از موارد برای دخالت قدرت‌های استعماری در جریان روند تحقیقاتی این علم دستاویزی شده است. اگر چه در ظاهر، قصد و هدف هوشمندسازی جنگ افزارها را کاهش تلفات انسانی و غیرنظامی بیان می‌کنند، اما در باطن، افزایش دامنۀ قدرت نظامی مورد هدف است.
هر چند در آینده، ناگزیر به کمرنگ‌تر شدن مرز بین انسان و ماشین‌های وابسته به هوش مصنوعی هستیم، اما آن چه باید به عنوان نکته‌ای مهم در مسائل آینده پژوهی این علم لحاظ گردد، توجه به ارتقای جوانب انسانی این فناوری است، به نوعی که بتوانیم به عنوان یک انسان دارای عواطف و احساسات، خود را مصلوب تصمیمات این سیستم هوشمند نبینیم.
ما انسانیم ! انسانی دارای روح، قوۀ تخیل و خلاقیت، که چیزی فراتر از الگوهای کد شونده و دستور پذیر است.