درباره کارگردان
دنی ویلنوو (زاده ۳ اکتبر ۱۹۶۷) فیلم‌نامه‌نویس، تهیه‌کننده و کارگردان 55 ساله فرانسوی-کانادایی است. ویلنوو فعالیت هنری خود را با ساخت آثار کوتاه داستانی آغاز کرد. سال 1998 نخستین تجربه او در کارگردانی آثار بلند سینمایی با فیلم «سی و دوم اوت» رقم خورد. نه فیلم مهم و تاثیرگذار مالستروم (Maelstrom)، پلی‌تکنیک (Polytechnique)، سیکاریو (Sicario)، دشمن (Enemy)، زندانیان (Prisoners)، ویران‌شده (Incendies)، بلیدرانر ۲۰۴۹ (Blade Runner2049)، ورود (Arrival) و البته تل‌ماسه (Dune) از آثار این کارگردان صاحب سبک تاریخ سینماست. او برای فیلم سینمایی Arrival تا یک قدمی جایزه اسکار نیز پیش رفت. آخرین ساخته ویلنوو با عنوان «تل‌ماسه: بخش اول» چند هفته قبل اکران خود را آغاز کرد. از این فیلم با عنوان ناجی سینمای پساکرونا یاد شده است. سینمایی Dune با بودجه‌ای در حدود 165 میلیون دلار، فروشی نزدیک به 400 میلیون دلار را تجربه کرده است. داستان این فیلم با اقتباس از رمان «تل‌ماسه- Dune» نوشته فرانک هربرت درسال 1965 نگاشته شده است. از رمان تل‌ماسه به عنوان یکی از برترین رمان‌های ژانر علمی-تخیلی در تمام تاریخ نام برده می‌شود. یک‌بار در سال 1984 دیوید لینچ این رمان را دستمایه ساخت فیلم سینمایی قرار داد که البته با شکستی سنگین مواجه شد. اما این‌بار دنی ویلنوو در کنار همکاران فیلمنامه‌نویسش، جان اسپیتز و اریک راث تجربه موفقی را پشت سر گذاشته است. تیموتی شالامی، ربکا فرگوسن، اسکار آیزاک، جاش برولین، استلان اسکاشگورد، دیو باتیستا، استیون مک‌کینلی هندرسون، زندیا، دیوید دستمالچیان، چانگ چن، شارون دانکن-بروستر، شارلوت رمپلینگ، جیسون موموآ و خاویر باردم از بازیگران شناخته شده این بلاک‌باستر پر سروصدا هستند. ساخت دنباله‌ای از فیلم با عنوان «تل‌ماسه: بخش دو» برای انتشار در اکتبر ۲۰۲۳ برنامه‌ریزی شده است.
داستان فیلم
داستان فیلم سینمایی «تل‌ماسه- Dune» در سال 10191 روایت می‌شود. روزگاری که حیات در چند سیاره مختلف گسترش پیدا کرده و هر خاندان سکاندار فرمان‌روایی یک سیاره، زیر نظر اتحادیه امپراطوری است. سیاره کالادان توسط آتریدیزها اداره می‌شود. دوک لتو فرمانروای این سرزمین است. او با پسرش پاول و معشوقه‌اش جسیکا زندگی میکند. سیاره گیدی پرایم توسط هارکنن‌ها به رهبری بارون اداره می‌شود. آن‌ها از طرف امپراطور بر سیاره آراکیس نیز احاطه دارند. آراکیس یک سیاره بیابانی است که ماده‌ای ارزشمند به نام اسپایس از آن استخراج می‌شود. ساکنین سیاره آراکیس مردمانی به نام فرمن‌ها هستند؛ آدمیانی چشم آبی و قبیله‌محور که جغرافیا و سبک زندگی‌ای شبیه به اعراب قدیم دارند. امپراطور نیز در سیاره سالوسا سکوندوس ساکن است. گارد ویژه امپراطور ساردوکار نامیده می‌شود؛ به معنای شمشیر‌های امپراطور.
پس از اینکه امپراطور از افزایش محبوبیت دوک لتو و آتریدیزها احساس خطر میکند، سیاست تازه‌ای در پیش می‌گیرد. او به هارکنن‌ها دستور می‌دهد تا آراکیس را ترک کرده و اداره آن را به دوک بسپارند. از طرف دیگر به هارکنن‌ها دستور می‌دهد پس از استقرار دوک و افرادش در آراکیس به آن‌ها حمله‌ور شده و آتریدیزها را نابود کند. او حتی ساردوکارها را نیز برای کمک به هارکنن‌ها ملحق میکند.
یک گروه از زنان راهبه صاحب نفوذ در امپراطوری بنی‌جزریت‌ها هستند. آن‌ها دارای توانایی‌های خارق‌العاده‌ای هستند. پیش‌گویی، کشف حقیقت و یک ویژگی عجیب به نام وویس یا صدا. وویس می‌تواند شنونده صدا را تابع دستور بنی‌جزریت کند. همسر دوک یعنی جسیکا نیز تعلیم‌دیده مکتب بنی‌جزریت است و از توانایی آن‌ها بهره‌مند شده. او نحوه عملکرد و استفاده از وویس را به پسرش پاول نیز آموزش داده است. جسیکا با نشانه‌هایی که از پاول دیده حدس می‌زند او شخص موعودی است که جهانیان در انتظار او هستند. او که متولد می‌شود تا اداره جهان را با عدالت و راستی برعهده بگیرد. در همین راستا، جسیکا پیش از عزیمت به آراکیس و در دیدار با مادر روحانی هلن موهایم، موضوع را مطرح میکند. مادر روحانی در یک آزمایش ذهنی خطرناک نشانه‌هایی از پاول می‌بیند. یک سر این آزمایش مرگ است؛ اما پاول از آزمایش سربلند بیرون می‌آید و به گفته بانو هلن موهایم یکی از افرادی است که می‌تواند منجی موعود باشد و ... .
جذاب پرابهام
دنی ویلنوو را باید رقیب جدی کریستوفر نولان بدانیم. با این تفاوت که برعکس نولان، ویلنوو روزگار رو به رشدی را پشت‌سر می‌گذارد. مدت‌ها بود که سینمای دنیا، یک بلاک باستر عظیم با این کیفیت به خود ندیده بود و با ساخته دنی ویلنوو این اتفاق رخ داد. واقعیت این است که باید از دو دیدگاه به فیلم سینمایی «تل‌ماسه- Dune» پرداخت؛ دو دیدگاه مجزا؛ بخش اول بُعد سینمایی «تل‌ماسه- Dune» است؛ از این منظر با یک شاهکار طرف هستیم. فیلم در تمام ابعاد یک شاهکار است. همه‌چیز عالی است، کارگردانی و موسیقی از همه عالی‌تر. هانس زیمر از نخستین مراحل پیش تولید در سال 2016 به عنوان آهنگساز به گروه ملحق شده است. گفته شده کار ساخت موسیقی این فیلم به حدی پیچیده و زمان‌بر بوده که هانس‌زیمر از همکاری با پروژه همزمان نولان انصراف داده است؛ لوکیشن مربوط به سرزمین آراکیس نیز حیرت‌آور طراحی شده؛ مجارستان، اردن، نروژ و امارات لوکیشن‌های اصلی فیلم را تشکیل داده‌اند. جلوه‌های ویژه اثر نیز کاملا در خدمت جغرافیا طراحی شده و به شدت باورپذیر است. حق مطلب سبک معماری بروتالیست در ویژوال افکت بناهای «تل‌ماسه- Dune» به درستی ادا شده است.
نکته مثبتی که این نسخه سینمایی از «تل‌ماسه- Dune» نسبت به مدیوم رمان هربرت دارد، ساده‌سازی بسیاری از پیچ‌وخم‌های روایت است. برای بیننده‌ای که در پی درام فیلم است و خیلی به نشانه‌ها و فلسفه فیلم کاری ندارد این ریتم تند و اصطلاحا به دور از نوار خالی «تل‌ماسه- Dune» بسیار دل‌پذیر است. تماشای 156 دقیقه از اینچنین فیلم پیچیده‌ای اصلا خسته کننده نیست. نکته جالب دیگر در مورد حضور کمرنگ تکنولوژی در فیلم است. در ماجرای فیلم به ممنوعیت تکنولوژی به عنوان توجیه این مورد اشاره شده است. با این حال نگارنده معتقد است دلیل اصلی احتیاط در تزریق تکنولوژی، مربوط به سال نگارش رمان یعنی 1965میلادی است. شاید اگر هربرت امروز این رمان را نوشته بود تکنولوژی پررنگ‌تر بود. اتفاقا این موضوع در همذات‌پنداری مخاطب تاثیر بیشتری داشته است. این مورد را با فیلم آخرالزمانی دیگری که مملو از المان‌های تکنولوژیست قیاس کنید. تکنولوژی‌زده‌شدن یک داستان، باعث فانتزی شدن و کاهش درجه اعتبار است؛ سینمای فانتزی خیلی توسط مخاطب جدی گرفته نمی‌شود و تماشاچی همزمان با تیتراژ پایان، فیلم را فراموش میکند. اما «تل‌ماسه- Dune» قرار است اینگونه نباشد و در این سیاست هم موفق عمل کرده است.
ظاهرا نقش رایانه را در «تل‌ماسه- Dune» یک انسان خاص(رایمن) در هر سرزمین برعهده دارد. در سرزمین آتریدیزها، کاراکتر هوات با بازی استیون هندرسون نقشی شبیه به رایانه دارد. زمانی که چشم‌های او سفید شده و بالا می‌رود، فرآیندی شبیه به پردازش کامپیوتری اتفاق می‌افتد. ظاهرا محاسبات کووانتومی در مغز او اتفاق می‌افتد. چهره دیگر تکنولوژی در «تل‌ماسه- Dune» کیت سپرهای حفاظتی است که جنگجو را از ضربات شمشیر محافظت می‌کنند. البته اگر ضربه با شیوه و قدرت خاصی نواخته شود کاری از سپر محافظ هم ساخته نیست. فضاپیما و هلی‌کوپترهای ملخ‌شکل نیز دیگر المان‌های تکنولوژی در «تل‌ماسه- Dune» را تشکیل داده‌اند.
اما دیدگاه دوم در مورد «تل‌ماسه- Dune» به بحث فلسفی محتوایی آن مربوط می‌شود. این بُعد از فیلم واکنش‌های گسترده و متنوعی داشت. اکثر واکنش‌ها مربوط به اشاره فیلم به اسامی و مفاهیم مورد توجه عالم تشیع است. مهدی، مولا، ولایت، لسان‌الغیب و منجی در چند بخش فیلم مورد اشاره مستقیم قرار می‌گیرند. آنچه واضح است این اشارات عامدانه بوده و در رمان هربرت نیز نزدیک به همین مضامین وجود دارد. احتمالا سرزمین آراکیس نیز اشاره به سرزمین عراق(عراق بزرگ) دارد. المان‌های نخل، عبادتگاه، صحرا، ذکر و تسبیح نیز تکمیل کننده پازل مورد اشاره هستند. نگارنده معتقد است تحلیل صحیح و کامل پس از تکمیل دوگانه یا احتمالا سه‌گانه«تل‌ماسه- Dune» امکان‌پذیر است و تحلیل‌های ارائه شده بیشتر بر اساس حدس و گمان است. محتوای «تل‌ماسه- Dune» در کشور ما به عنوان مرکز عالم تشیع با واکنش‌های مثبت و منفی مواجه شده است. عده‌ای پرداخت به موضوع مهدویت را به فال نیک گرفته‌اند و گروهی معتقدند نیت طراحان «تل‌ماسه- Dune» تخریب باور به منجی است.
آنچه تاکنون در قسمت نخست با آن مواجه شدیم سه خاندان اصلی آتریدیز، هارکنن و فرمن هستند که زیر لوای امپراطور زندگی می‌کنند. یک گروه از زنان تاثیرگذار دارای قدرت متافیزیکی به‌نام بنی‌جزریت نیز هستند که به دنبال زمینه‌سازی برای تولد و ظهور منجی هستند. المان مهم دیگر این فیلم، یک ماده گران‌بها به نام اسپایس است که در قلب شن‌های صحرای آراکیس پخش شده و نیاز به استخراج دارد. این ماده در افزایش طول عمر، طی‌الارض و سفرهای بین سیاره‌ای نقش تعیین کننده‌ای دارد. یک موجود عظیم الجثه به نام کرم ماسه نیز در صحرای آراکیس وجود دارد که با شنیدن هر نوای ریتم‌داری جذب منطقه شده و نابودی به بار می‌آورد. بزرگ‌ترین کرم ماسه آراکیس، شای هلود یا شیخ الخلود نام دارد که بنا به اعتقاد فرمن‌ها، فرمانروای اصلی سرزمین آن‌هاست. مکاشفه یا رویای صادقه هم دیگر المان مهم و مورد تاکید فیلم است. جالب‌ترین چالش فیلم نیز تفاوت اعتقاد پاول و بنی‌جزریت به منجی است. پاول معتقد است اعتقاد به منجی چیزی است که بنی‌جزریت در ذهن مردم کاشته تا آن‌ها را آماده پذیرش خواسته خودشان کند. از سمت مقابل نیز بنی‌جزریت به دنبال تولد زنی است که کوییسات هادراخ از او متولد خواهد شد!
برای رمزگشایی دقیق از تفکرات دنی ویلنوو باید منتظر بخش‌های بعدی «تل‌ماسه- Dune» نشست. انتظار پرتعلیقی که احتمالا یک سال و اندی به طول خواهد انجامید.
