چین ایده «VPN قانونی» را برای مدت کوتاهی آزمایش کرد

به گزارش کارگروه بین الملل سایبربان برای مدت کوتاهی یک اپلیکیشن چینی در فروشگاه‌های نرم‌افزاری این کشور ارائه شد که به شهروندان این کشور اجازه می‌داد به برخی محتوای موجود در شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های فیلتر شده دسترسی پیدا کنند. این VPN قانونی که به مدت ۲ هفته در معروف‌ترین فروشگاه‌های نرم‌افزاری چین قرارگرفته بود، پس از رسیدن به ۵ میلیون دانلود از اپ‌استورها حذف شد. عده‌ای معتقد هستند ارائه این اپلیکیشن آزمایشی از سوی حاکمیت چین برای ارائه دسترسی‌های بیشتر به شهروندان بوده است. این اپ، محصول شرکت «Qihoo 360» محسوب می‌شود که به کاربران این کشور در عبور از «دیوار آتشین بزرگ» (Great Firewall) کمک می‌کرد؛ شرکتی که ارتباطات نزدیکی با دولت پکن دارد.

یک آزمایش کوتاه

اپلیکیشن Tubar در فروشگاه‌های شخص ثالث اندروید در چین توسط یکی از زیرمجموعه‌های «Qihoo 360»، بزرگترین شرکت امنیت سایبری چین منتشر شد که بر اساس گزارش‌هایی، توسط حاکمیت چین حمایت می‌شود. این برنامه که از انتشار تا زمانی که در دسترس کاربران قرار داشت، چندین میلیون بار دانلود شده بود، اما به‌تازگی از دسترس خارج‌شده است. رسانه «بلومبرگ» گمانه‌زنی می‌کند که این اقدام یک آزمایش کوتاه‌مدت از سوی حاکمیت چین برای ایجاد دسترسی‌های بیشتر -اما کنترل‌شده- به سایت‌های فیلتر شده بوده است.
درحالی‌که انتشار برنامه‌های پروکسی در چین اقدام جدیدی نیست و کاربران معمولاً از آن‌ها برای دسترسی به سایت‌هایی مانند گوگل و فیسبوک استفاده می‌کنند، ارائه اپ Tubar می‌توانست تمایل دولت پکن برای کاهش محدودیت‌های «دیوار آتشین بزرگ» را نشان دهد. 

نکته بسیار مهم اینجاست که کاربران برای استفاده از این برنامه باید اطلاعات شخصی خود مانند شماره موبایل و شماره کارت شناسایی (معادل کد ملی) و نام واقعی خود را در آن ثبت می‌کردند. کارشناسان می‌گویند این روش که کاملاً نشان می‌داد چه کاربری از این سرویس استفاده می‌کند، جای بحث بسیاری دارد. از سوی دیگر این سرویس ظاهراً همچنان برخی از محتواها را فیلتر کرده است. طبق بررسی‌های صورت گرفته، این اپ برخی مسائل با رنگ‌وبوی سیاسی را سانسور کرده و کاربران به چنین محتوایی دسترسی نداشته‌اند.
در حال حاضر این اپ از فروشگاه‌های اندرویدی مانند فروشگاه اپ هواوی حذف‌شده و سایت این اپ نیز دیگر کار نمی‌کند. به همین دلیل گفته می‌شود که این اپ، بخشی از یک برنامه آزمایشی دولت پکن بوده که هم‌اکنون پس از گذشت چند روز و استفاده میلیون‌ها شهروند چین از آن، حذف‌شده است.

چرایی ارائه VPN قانونی در چین

اما اساساً چین چرا باید به‌نوعی VPN قانونی ارائه می‌داد؟ در سال‌های اخیر شهروندان چینی مخصوصاً دانشجویان، اساتید دانشگاه‌ها، کسب‌وکارها درباره محدودیت‌های بسیار «دیوار آتشین بزرگ» و عدم دسترسی به اینترنت و منابع جهانی اعلام نارضایتی کرده‌‌اند. حالا یک VPN قانونی که از سوی یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های فناوری چین باریشه‌های حاکمیتی، حضوری ۲ هفته‌ای در معروف‌ترین فروشگاه‌های نرم‌افزاری چینی داشته و بسیاری اعتقاددارند این اولین آزمایش چین برای دادن دسترسی و آزادی‌های بیشتر به شهروندان چینی است؛ آزمایشی که هم آزادی بیشتری برای شهروندان به وجود می‌آورد و هم به چین اجازه می‌دهد تا محتوای کنترل‌شده‌تری را در اختیار آن‌ها قرار دهد. رسانه «بلومبرگ» می‌گوید می‌توان اسم این روش را «نسخه ۲.۰ فیلتر» نامید.
اما از سوی دیگر درصورتی‌که آزمایش چین نهایی شود، این‌یک فرصت بزرگ برای شرکت‌های فناوری آمریکایی ازجمله گوگل و فیسبوک خواهد بود تا بتوانند به جمعیت بسیار گسترده کاربران اینترنت در چین دسترسی داشته باشند و از آن‌ها درآمدزایی کنند.

VPN قانونی در ایران

درباره ارائه VPN قانونی در ایران نیز سال‌هاست که بحث‌های مختلفی مطرح می‌شود اما در سال گذشته جدی‌تر از همیشه در این رابطه صحبت شد.
یازدهم شهریور ۹۸، «محمدجواد آذری جهرمی» در مجلس حاضر شد تا به سؤالات نمایندگان پاسخ دهد. در این جلسه علنی، درباره فیلترینگ مباحث بسیاری مطرح شد اما یکی از مهم‌ترین آن‌ها، «طبقه‌بندی فیلترینگ» بود. وزیر ارتباطات به صراحت در این رابطه گفت: «نمی‌شود سطح سیستم و فیلترینگ اینترنت برای یک استاد دانشگاه و یا دانشجو و یا یک خبرنگار برابر باشد.»
بیستم آبان ۹۸، «ابوالحسن فیروزآبادی» رئیس مرکز ملی فضای مجازی در گفتگویی با دیجیاتو، از تهیه آیین‌نامه‌ای با همکاری دادستانی کل کشور برای قانونمند کردن استفاده از VPN در کشور خبر داد و اعلام کرد که بر اساس این آیین‌نامه اپراتورهای فروش VPN شکل خواهند گرفت.
در آن زمان رئیس مرکز ملی فضای مجازی در پاسخ به سؤال  VPN قانونی چه شرایطی دارد، تأکید کرده بود که سازمان‌ها و نهادهای مختلف دولتی، بانک‌ها و استارت‌هایی وجود دارند که به این سرویس نیاز دارند:

«شرایط ایمن و شفافی برای این نهادها باید باشد که در حال تدوین آن هستیم و زمان عرضه چنین سرویسی هنوز مشخص نیست. یادمان باشد که تحریم‌های یک سری اپلیکیشن‌ها برای کاربران ایرانی از سوی آمریکا نیز باعث شده که نیاز برخی استارتاپ‌ها به این اپلیکیشن‌ها دچار مشکل شود و VPN قانونی در اینجا هم کاربرد دارد.»

فیروزآبادی در همین گفتگو اعلام کرد که فیلترینگ برای یک کودک ۵ ساله و استاد دانشگاه نباید در یک سطح باشد، و گفت که باید سطوح مختلفی از دسترسی تعریف شود. رئیس مرکز ملی فضای مجازی همچنین به دیجیاتو گفته بود که این موضوع به کارگروه تعیین مصادیق و محتوای مجرمانه (کارگروه فیلترینگ) پیشنهادشده است.
در فروردین ۹۹، «جواد جاویدنیا»، سرپرست وقت معاونت فضای مجازی در دادستانی کل کشور، در گفتگویی با ایرنا اعلام کرد که طراحی فنی VPN قانونی بر عهده وزارت ارتباطات است و هنوز وضعیت مشخصی ندارد، اما پیش‌نویس مسائل قانونی اعطای این VPNها در قوه قضاییه طراحی‌شده و بخش عمده آن در کارگروه تعیین مصادیق و محتوای مجرمانه (کارگروه فیلترینگ) به تصویب رسیده است. او همچنین تأکید کرده بود که تمامی VPN های موجود در بازار ایران غیرقانونی هستند و در زمان آغاز به کار رسمی VPN قانونی، مقابله با آن‌ها به‌صورت جدی‌تری دنبال خواهد شد.