وضعیت ارتباطات ایران؛ کشورهای پیشرو در ICT
به گزارش واحد فناوری اطلاعات سایبربان؛ معصومه بخشی پور: هم‌زمان با هفته جهانی ارتباطات، برآن شدیم تا وضعیت فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران را از منظر شاخص‌های توسعه‌یافتگی با توجه به اهدافی که در اسناد بالادستی نظام بر آن تأکید شده است، موردبررسی قرار دهیم.
بند الف ماده ۴۶ قانون برنامه پنجم توسعه با توجه به میزان توسعه پهنای باند اینترنت بین‌الملل، بر آمادگی الکترونیکی و طراحی شاخص توسعه دولت الکترونیکی تأکید دارد. به‌گونه‌ای که سرانه پهنای باند و سایر شاخص‌های ارتباطات و فناوری اطلاعات در پایان برنامه در رتبه دوم منطقه قرار گیرد. دسترسی ۶۰ درصد خانوار به شبکه پرسرعت از دیگر الزامات این برنامه بوده است.
بررسی‌ها از آمارهای اعلام‌شده از سوی مجامع جهانی، نشان می‌دهد که توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور ازنظر دسترسی به فناوری‌های ارتباطی، آمادگی شبکه‌ای و توسعه دولت الکترونیک به نقطه قابل قبولی در میان کشورهای منطقه و جهان نرسیده است، اما در بخش زیرساخت‌های ارتباطی، قیمت استفاده از فناوری‌های ارتباطی و نظام نوآوری، ایران جایگاه قابل قبولی در منطقه دارد.
آمارهای داخلی از توسعه ICT در ایران
مهدی فقیهی، رئیس دفتر فناوری‌های نوین مرکز پژوهش‌های مجلس، در گفتگو با مهر، با اشاره به بررسی‌های به‌عمل‌آمده از وضعیت ارتباطات و فناوری اطلاعات کشور، می‌گوید: بر اساس آخرین گزارش‌ها تا پایان سال ۹۴، ضریب نفوذ تلفن همراه در کشور به ۹۵ درصد رسید و ۲۱ میلیون نفر در ایران از اینترنت استفاده می‌کنند. در همین حال بررسی‌ها تا پایان دی‌ماه ۹۴ نشان می‌دهد که ۵۶ هزار و ۶۱۶ کیلومتر فیبر نوری در کشور ایجادشده و ظرفیت شبکه انتقال نیز به ۲ هزار و ۶۷۰ گیگا بیت بر ثانیه رسیده است.
وی با بیان اینکه ظرفیت پهنای باند IP داخلی ۲ هزار و ۴۰۰ گیگا بیت بر ثانیه است، ادامه می‌دهد: ظرفیت اینترنت بین‌الملل ۲۸۰ گیگا بیت بر ثانیه برآورد می‌شود و سهم تولید محتوای داخلی به خارجی در ایران، حدود ۳۰ به ۷۰ است. در همین حال ظرفیت ترافیک ارتباطی آسیا به اروپا با توجه به نقش ایران در این ترانزیت، ۳۶۴ گیگا بیت بر ثانیه اعلام‌شده است. تمام این آمارها نشان از پیشرفت در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات دارد اما بااین‌وجود با اهداف توسعه‌ای فاصله‌داریم.
فقیهی با اشاره به اینکه ارزش بازار فناوری اطلاعات دنیا حدود ۳۵۰۰ میلیارد یورو است، خاطرنشان می‌کند: با توجه به نسبت یک‌درصدی ایران ازنظر جمعیت در جهان، باید سهم ایران از بازار فناوری اطلاعات دنیا ۳۵ میلیارد یورو معادل ۱۴۰ هزار میلیارد تومان باشد اما برآوردها نشان می‌دهد هم‌اکنون این سهم کمتر از ۴۰ هزار میلیارد تومان است.
وی سهم فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور از اقتصاد ایران را نیز ۲.۷ درصد اعلام کرده و می‌گوید: سالانه بالغ‌بر ۲۰۰ هزار دانش‌آموخته حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات در مقاطع مختلف تحصیلی فارغ التحصیل می‌شوند که توجه به مقوله فناوری اطلاعات در ابعاد مختلف کشور، می‌تواند به ایجاد بازار کار برای این فارغ‌التحصیلان بیانجامد.
رئیس دفتر فناوری‌های نوین مرکز پژوهش‌های مجلس با اشاره به اهداف مدنظر در برنامه پنجم برای توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات، افزود: در این برنامه بر دسترسی ۶۰ خانوار ایرانی به شبکه ملی اطلاعات و اشتراک‌گذاری رایگان اطلاعات توسط دستگاه‌های اجرایی، تأکید شده است؛ اما بااین‌حال بررسی‌ها نشان می‌دهد که در سال آخر این برنامه، ۲۱ میلیون کاربر به شبکه اینترنت متصل هستند و هنوز شبکه ملی راه‌اندازی نشده است.
وی گفت: در برنامه پنجم توسعه به بسیاری از شاخص‌ها و اعداد مدنظر در حوزه دولت الکترونیک و خدمات و زیرساخت‌های ارتباطی نرسیده‌ایم. بااین‌وجود در برنامه ششم توسعه، تأکیدی بر این ارقام توسعه‌ای وجود ندارد و بیشتر بر توسعه زیرساخت‌ها و خدمات محتوایی تأکید شده است. در این برنامه در حوزه تجارت الکترونیک، تحقق ۳۰ درصد تجارت الکترونیک از کل تجارت کشور، مدنظر قرارگرفته است.
آمارهای خارجی از توسعه ICT در ایران
با توجه به نقش مهم اندازه‌گیری شاخص‌های ICT در برنامه‌ریزی‌های راهبردی، تصمیم‌گیری کشورها و بررسی پیشرفت‌ها، نهادهای بین‌المللی مانند اتحادیه جهانی مخابرات و مجمع جهانی اقتصاد همه‌ساله نسبت به وضعیت در این بخش تحقیق می‌کنند.
در این تحقیقات، وضعیت فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران را در بین کشورهای جهان و منطقه از منظر توسعه‌یافتگی (IDI)، آمادگی شبکه‌ای (NRI)، رقابت‌پذیری جهانی، سبد هزینه فناوری اطلاعات و ارتباطات، نسل دیجیتالی (DN)، توسعه دولت الکترونیکی (EGDI) و اقتصاد دانش‌بنیان (KEI) موردبررسی قرار داده است.
شاخص IDI به توسعه ارتباطات و فناوری اطلاعات در حوزه‌های مختلف دسترسی به ابزارهای ارتباطی، استفاده از این ابزارها و مهارت در استفاده مربوط می‌شود.
این شاخص ایران را در بین ۱۶۷ کشور جهان موردبررسی قرار داده است که نشان می‌دهد ایران در توسعه ارتباطات و فناوری اطلاعات در منطقه چهاردهم و در جهان نود و یکم است. اگرچه این رتبه، نسبت به سال ۲۰۱۱ ارتقای ۳ پله‌ای را نشان می‌دهد اما بااین‌وجود، ایران با کشور اول منطقه - بحرین - و کشور اول جهان - کره جنوبی- بسیار فاصله دارد.
در این شاخص ازنظر میزان دسترسی به ابزارهای ICT، مؤلفه‌هایی مانند دسترسی مشترکان تلفن ثابت، تلفن همراه، دسترسی به پهنای باند اینترنت به ازای هر کاربر، دسترسی خانوارهای دارای کامپیوتر و خانوارهای دارای دسترسی به اینترنت در خانه، بررسی می‌شود. به‌طور کل رتبه ایران در این شاخص ۱۴ منطقه و ۸۰ جهان است که در این مؤلفه نیز ایران ۲ پله صعود داشته است؛ اما با این وجود ایران با قطر به‌عنوان کشور اول منطقه و لوکزامبورگ به‌عنوان کشور اول جهان فاصله بسیاری دارد.
رتبه ۱۴ ایران در دسترسی خانوار به اینترنت
بر اساس بررسی‌ها در این بخش، ایران رتبه اول مشترکان تلفن ثابت، رتبه ۱۷ مشترکان تلفن همراه با بیش از ۲۴ میلیون دستگاه هوشمند، رتبه ۱۸ پهنای باند به ازای هر کاربر، رتبه ۱۱ خانوار دارای کامپیوتر و رتبه ۱۴ خانوار دارای دسترسی به اینترنت در خانه را در منطقه دارد.
در این بخش متوسط درصد مشترکان تلفن همراه در دنیا ۱۱۲ درصد و متوسط درصد رشد خانوارهای دارای کامپیوتر نیز در دنیا ۲۵ درصد عنوان‌شده است. در حوزه پهنای باند اینترنت نیز بیشترین رشد مربوط به کشور لبنان است.
در شاخص استفاده کاربران از ICT در مؤلفه استفاده اینترنت، ایران در رتبه ۱۵ منطقه، ازنظر استفاده از اینترنت باند پهن باسیم در رتبه ۱۱ و ازنظر باند پهن بی‌سیم در رتبه ۱۷ قرار دارد. در این شاخص بیشترین میزان رشد مربوط به کشورهای عربی است و ایران در بین ۵۰ کشور پیشتاز نیست؛ اما کشورهای منطقه ازجمله بحرین، امارات، قطر و کویت در بین این ۵۰ کشور دیده می‌شوند. درمجموع نیز، ایران رتبه ۱۷ منطقه و ۱۰۸ جهان را دارد و رتبه اول منطقه در اختیار بحرین و رتبه اول جهان در اختیار دانمارک است.
در زیر شاخص مهارت ارتباطات و فناوری اطلاعات که بر اساس مؤلفه‌هایی چون نرخ باسوادی، نام‌نویسی در سطح دبیرستان و دانشگاه سنجیده می‌شده و از سال ۲۰۱۴ به پیشنهاد یونسکو به مؤلفه‌هایی همچون بیشترین رشد در آموزش به کمک کامپیوتر و فراگیری کامپیوتر، تغییریافته است، ایران رتبه ۹ منطقه و رتبه ۶۹ جهان را دارد. در این بخش رژیم صهیونیستی اول در منطقه و یونان رتبه اول در جهان است.
بااین‌وجود، به‌طور کل به‌رغم بهبود شاخص‌های دسترسی، تغییر اندکی در شاخص مهارت ICT دیده می‌شود. به‌نحوی‌که مقدار این شاخص از دولت هشتم تاکنون با افزایش همراه بوده، اما رتبه ایران در منطقه و جهان بهبود چشمگیری نداشته است.
در این بخش، به جز کره جنوبی و نیز هنگ‌کنگ که رتبه ۹ دنیا رادارند، منطقه اروپا پیشرو در توسعه فناوری اطلاعات است به‌نحوی‌که از بین ۳۰ کشور بالای این جدول، ۱۹ کشور از قاره اروپا هستند و کشور چاد در پایین این جدول و در رتبه ۱۶۷ دیده می‌شود.
تهران توسعه‌یافته‌ترین استان از منظر فناوری اطلاعات و ارتباطات
بررسی‌ها نشان می‌دهد که وضعیت توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در تهران، سمنان، مازندران، یزد و قم در وضعیت بهتری قرار دارد و رتبه‌های آخر استان‌های کشور به لرستان، خراسان شمالی و سیستان و بلوچستان اختصاص‌یافته است.
همچنین مشخص‌شده است که در ۵.۵ سال اخیر درروند رشد شاخص توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات (IDI)، تهران بیشترین رشد و استان‌های خراسان شمالی و سیستان و بلوچستان، کمترین میزان رشد را داشته‌اند. در این زمینه استان‌های کهگیلویه و بویر احمد و همدان با بهبود نسبی روبرو بوده‌اند.
رتبه ۹۶ ایران ازنظر نفوذ فناوری اطلاعات و ارتباطات
بر اساس تعریف مجمع جهانی اقتصاد، شاخص آمادگی شبکه‌ای (NRI) مربوط به نفوذ فناوری اطلاعات و ارتباطات در هر کشور و آمادگی آن کشور در استفاده از این ابزار، برای کسب‌وکار است که موضوعات مختلفی چون آمادگی محیطی، آمادگی استفاده و تأثیر کاربرد فناوری اطلاعات در اقتصاد یک کشور را موردبررسی قرار می‌دهد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که ازنظر متوسط جهانی و منطقه‌ای طی مهروموم‌های اخیر، کمترین رشد در این بخش مربوط به ایران بوده است و اقتصادهای با درآمد بالا، ۳۰ جایگاه نخست این شاخص را از آن خودکرده‌اند.
در این شاخص رتبه ایران ۱۵ در منطقه و ۹۶ در جهان تا پایان سال ۲۰۱۵ اعلام‌شده است. این در حالی است که رتبه اول منطقه در اختیار رژیم صهیونیستی و رتبه اول جهان در اختیار سنگاپور است و ایران باوجود ارتقای یک پله‌ای نسبت به سال ۲۰۱۴، جایگاه مناسبی در این بخش ندارد.
ازجمله مؤلفه‌های این شاخص آمادگی محیطی در حوزه فناوری اطلاعات است که رتبه ایران در منطقه ۱۵ و رتبه آن در جهان ۹۳ است. در این زیر شاخص، امارات اول منطقه و سنگاپور اول در جهان است. در مؤلفه آمادگی، رتبه ۱۵ منطقه و رتبه ۸۶ جهان متعلق به ایران است و قزاقستان اول در منطقه و فنلاند اول در جهان است.
از دیگر مؤلفه‌های این شاخص، کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات است که رتبه ۱۶ منطقه و رتبه ۱۰۸ جهان مربوط به ایران است. در این شاخص، امارات اول منطقه و سوئد رتبه نخست دنیا است. در مؤلفه تأثیر اقتصادی فناوری اطلاعات و ارتباطات نیز، ایران رتبه ۱۸ منطقه و ۱۱۶ دنیا را دارد و از این منظر، رژیم صهیونیستی اول در منطقه و سنگاپور اول در جهان است.
رتبه ۱۶ ایران در نوآوری فناوری اطلاعات و ارتباطات
شاخص رقابت‌پذیری جهانی بر مبنای تقویت ساختار اقتصادی کشورها در خلق ارزش‌افزوده از طریق نوآوری در کسب‌وکارهای نو، موردبررسی قرار می‌گیرد که در این زمینه، ایران رتبه ۱۳ منطقه و ۷۴ جهان را دارد. در این شاخص تا پایان سال ۲۰۱۵ قطر در منطقه اول و سوئیس در جهان اول است.
ازجمله مؤلفه‌های رقابت‌پذیری جهانی می‌توان به الزامات بنیادین در کسب‌وکارهای نو اشاره کرد که ایران رتبه ۱۲ منطقه و ۶۳ دنیا را دارد و امارات در منطقه اول و سنگاپور در جهان رتبه نخست را دارد.
در زیر شاخص افزایش‌دهنده‌های کارآیی نیز ایران ۱۵ منطقه و ۹۰ در جهان است و در این زمینه امارات اول منطقه است. در این حوزه، مقوله نوآوری و پیشرفته بودن نیز موردبررسی قرارگرفته که رتبه ایران ۱۶ در منطقه و ۱۰۲ در جهان است. در این رده‌بندی رتبه نخست متعلق به رژیم صهیونیستی و رتبه نخست جهان مربوط به سوئیس است.
رتبه ۹ ایران در زیرساخت‌های ارتباطی
ایران از منظر اقتصاد دانش‌بنیان به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های توسعه‌یافتگی دیجیتالی، رتبه ۱۳ منطقه و رتبه ۹۴ دنیا را در اختیار دارد و در این شاخص رژیم صهیونیستی در منطقه و سوئد در جهان پیشتاز هستند. این شاخص به بررسی نظام انگیزشی اقتصادی ایران به‌عنوان یکی از زیر شاخص‌ها تأکید دارد که در این زمینه رتبه ۲۰ منطقه و ۱۴۱ جهان از آن ایران است. از منظر نظام نوآوری نیز رتبه ۸ منطقه و رتبه ۶۸ دنیا متعلق به ایران است.
شاخص اقتصاد دانش‌بنیان به بررسی تحصیلات نیز تأکید دارد که در این زیرشاخص رتبه ایران در منطقه ۱۲ و در جهان ۹۸ است. در این زیرشاخص، رژیم صهیونیستی رتبه نخست منطقه و نیوزلند رتبه اول جهان را دارد.
در حوزه زیرساخت‌های ارتباطی و فناوری اطلاعاتی نیز رتبه ۹ منطقه و رتبه ۷۰ جهان در اختیار ایران است. در این شاخص بحرین در منطقه اول است و کشور سوئد رتبه نخست دنیا را دارد.
ایران در بین ارزان‌ترین کشورهای منطقه در فناوری اطلاعات و ارتباطات
بررسی‌ها از منظر قیمت‌های ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطات از ارزانی این ابزار در کشور حکایت دارد. به‌نحوی‌که ایران در میان ارزان‌ترین کشورها از منظر استفاده از ابزارهای فناوری اطلاعات قرار دارد.
در این شاخص ایران رتبه ۳ منطقه و ۷ جهان را دارد. در منطقه کویت ارزان‌ترین کشور و در دنیا ماکائو چین ارزان‌ترین است.
این شاخص بر اساس قیمت تلفن ثابت، تلفن همراه و پهنای باند اینترنت سنجیده می‌شود که در مورد تلفن ثابت ایران رتبه نخست ارزان‌ترین کشور دنیا و منطقه را به خود اختصاص داده است. در قیمت موبایل نیز رتبه ایران ۵ در منطقه و ۱۷ در جهان است و در این شاخص قطر اول در منطقه و ماکائو چین در جهان رتبه نخست را دارد.
در حوزه قیمت پهنای باند اینترنت ثابت نیز ایران در بین ۲۰ کشور ارزان پهنای باند قرار دارد و رتبه ۲ منطقه و ۲۰ جهان را در اختیار دارد. در این رده‌بندی کویت رتبه اول منطقه و جهان را از آن خودکرده است.
دولت الکترونیک ایران هجدهم در منطقه
در شاخص نسل دیجیتالی که وضعیت استفاده از فناوری اطلاعات و ابزارهای دیجیتال را بر اساس نسبت کل جمعیت و جمعیت جوان بررسی می‌کند، رتبه ایران در منطقه ۱۴ اعلام‌شده و رژیم صهیونیستی در منطقه اول و ایسلند در جهان اول هستند.
همچنین در شاخص دولت الکترونیک نیز، رتبه ایران بر اساس بررسی‌های صورت گرفته که مربوط به سال ۲۰۱۴ می‌شود ۱۸ در منطقه و ۱۰۵ در جهان است و رژیم اشغالگر قدس، رتبه اول منطقه و کره جنوبی رتبه اول دنیا را دارد.
در این شاخص خدمات آنلاین، زیرساخت‌های مخابراتی و سرمایه انسانی دیده‌شده است که ایران رتبه ۱۵ منطقه در خدمات آنلاین را دارد و این در حالی است که در این رده‌بندی بحرین اول است. در بخش زیرساخت‌های مخابراتی نیز ایران رتبه ۱۶ منطقه را دارد و رژیم اشغالگر قدس در رتبه نخست قرار دارد. از حیث سرمایه انسانی برای تحقق دولت الکترونیکی در کشور، ایران رتبه ۱۵ منطقه را دارد و قزاقستان در این زمینه اول است.
