واقعیت ماجرا از حوادث فتنه آبان 98

همان طور که ملاحظه می‌کنید، با توجه به اینکه اعلام رسمی طرح سهمیه بندی بنزین و مدیریت مصرف سوخت ساعت ۲۴ پنجشنبه ۲۳ آبان (۱۴ نوامبر) بود، به نظر می‌رسد خبر گرانی بنزین، نزدیک به ۷ ساعت قبل از اجرا توسط رادیو پیام اسرائیل کار شده است! البته عبارت edited در کنار پست رادیو پیام اسرائیل در ابتدا تردی دبرانگیز بود؛ اما بررسی پست مذکور نشان می‌دهد ویرایش آن در همان چهاردهم نوامبر و کمتر از ۱ دقیقه پس از ارسال پست، انجام شده است. به این ترتیب امکان ایجاد فرضیه‌های مبنی بر ویرایش پست پس از اعلام خبر نیز وجود ندارد و به نظر باید اطلاع عجیب و دقیق این رسانه اسرائیلی را پذیرفت!

اطلاع جالب توجه این کانال ما را وادار به بررسی سایر محتوای آن کرد اما نتیجه‌ای مبنی بر آگاهی بیشتر صاحبان آن دیده نشد. در سوی دیگر این کانال فعالیت ویژه‌ای در پوشش لحظه به لحظه اخبار اعتراضات ایران داشته (انتشار ۵۶ ویدیو تا روز ۱۷ نوامبر) و حتی در زمان اوج قطعی اینترنت، فعالیت خود را بدون خلل ادامه داده است. با این حساب به نظر می‌رسد باید گفت خبر گرانی بنزین پیش از آنکه به اطلاع آقای روحانی برسد، تا مرزهای فلسطین اشغالی رسیده بوده…

پیش بینی قطع کامل اینترنت

اما در کنار گران شدن بنزین، آنچه عجیب به نظر می‌رسید، واکنش حاکمیت به اعتراضات و قطع غیرمنتظره و سراسری اینترنت بود. به گزارش Netblocks قطعی اینترنت به صورت گسترده حوالی عصر روز شنبه ۲۵ آبان (۱۶ نوامبر) رخ داد. جالب اینجاست که شمار زیادی از کاربران توییتر نه فقط به اختلال اینترنت(مثل سال ۹۶) که به قطع کامل اینترنت اعتقاد دارند و به نحوی از آن اطلاع داشته‌اند یا آنرا نزدیک به یک روز قبل حدس زده بودند!

توییت بالا مربوط به یکی از کاربران است که به نظر شدیدا نگران قطعی اینترنت است! هرچند مشکل این کاربر با قطعی اینترنت نه کسب و کارش، بلکه سرگرمی روزانه‌اش است… (این پست به دلیل محتوای غیر اخلاقیاش، سانسور شده است) به جز این کاربر، کاربران دیگری نیز نسبت به قطعی اینترنت هشدار داده بودند یا لااقل امیدوار بودند که این اتفاق نیفتد:

هشدارها و امیدهای کاربران توییتر نه تنها در توییت‌های شخصی خود، بلکه در گفتگو و پاسخ به سایر توییت‌ها نیز وجود داشت. برای مثال در توییتی که یکی از کاربران در پاسخ به اعتراض یک توییت داده بود، احتمال اعلام اینترنت ملی (و قطع اینترنت بین‌الملل) مشاهده می‌شود.

گفتگوی دو کاربر دیگر نیز جالب توجه است. جایی که یکی از آنها در بامداد روز جمعه ۲۴ آبان گمانه‌هایی با توجه به نوسان سرعت اینترنت می‌زند و ابراز امیدواری از شکل‌گیری اعتراضات گسترده می‌کند. پاسخ کاربر دیگری در زیر این توییت نیز جالب است. وی ادعا می‌کند چون پمپ بنزین‌ها بیمه هستند، بدون نگرانی آن‌ها را آتش بزنید!

اما در انتهای این بررسی در این بخش به توییتی بسیار جذابی برخوردیم! این توییت مربوط به کاربری است که با قاطعیت و اطمینان ضمنی اعلام می کند اینترنت به زودی قطع خواهد شد:

• پیش بینی گرانی بنزین

عمده توییت‌های مربوط به حدس قطع اینترنت در تاریخ ۱۵ نوامبر (جمعه) ارسال شده‌اند. اما اگر فرض کنیم حدس قطع اینترنت با توجه به احتمال گستردگی اعتراضات چندان هم عجیب نباشد، توییت برخی کاربران درباره پیش بینی و یا اعلام اطلاع از گرانی بنزین آن هم در روز ۱۳ نوامبر (یعنی بیش از ۲۴ ساعت قبل از اعلام رسمی) جالب توجه است. برای مثال به توییت زیر توجه کنید :

هرچند متاسفانه این توییت دیگر در دسترس نیست، اما پیش از حذف شدن ما از آن آرشیوی تهیه کرده بودیم برای ثبت در تاریخ! البته همین حذف شدن توییت، یک چراغ قرمز برای منتشر کننده آن است. چرا وی توییت مذکور را حذف کرده است؟ اصلا آیا خودِ او توییت را حذف کرده یا …؟

توییت زیر یک نمونه دیگر از توییت‌هایی است که گرانی بنزین و البته قطعی اینترنت را یک روز قبل از اجرا و اعلام رسمی پیش بینی کرده:

• بررسی اخبار و منابع خبری عمومی

اما در کنار بررسی شبکه‌های اجتماعی، که همان طور که حدس می‌زدیم پر بود از ردپای افراد مطلع یا نیمه مطلع، اخبار و و گزارش‌های خبرگزاری‌ها هم به جهت پیدا کردن خبر یا پیش‌بینی‌ای درباره اعتراضات در ایران بررسی کردیم.

در این بررسی در مرحله اول تمام اخبار و اظهار نظرهای رسمی مقامات سیاسی دنیا که به نوعی مربوط به ایران و اعتراضات در آن بود و در بازه چند ماهه تا چند سال اخیر در دو خبرگزاری بزرگ فرانس ۲۴ و رویترز منتشر شده‌اند جمع‌آوری و رصد شد. علت انتخاب این دو خبرگزاری این است که اخبار مذکور خوراک خبری عمده رسانه‌های خبری جهان هستند. به این ترتیب می‌توان با تقریب بسیار خوبی ادعا کرد که هر رویداد مرتبط با ایران در آن بازه مورد پوشش قرار گرفته است. سپس این اخبار بر اساس افراد تفکیک و بررسی شد. تفکیک صورت گرفته بر اساس تنوع اظهار نظر افراد درباره اعتراضات احتمالی ایران به صورت زیر شد:

• مقامات آمریکایی: رئیس جمهور آمریکا / معاون رئیس جمهور آمریکا / مشاور امنیت ملی معاون اول رئیس جمهور آمریکا / مشاور امنیت ملی
رئیس جمهور آمریکا / سفیر آمریکا در اسرائیل / سخنگوی وزیر امورخارجه آمریکا / وزیر امورخارجه آمریکا / مسئول مخصوص میز ایران در کاخ سفید / رئیس سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (CIA)

• مقامات آلمانی: وزیر امور خارجه آلمان / رئیس سازمان اطلاعات فدرال آلمان (BND) / صدر اعظم آلمان / سخنگوی وزارت امور خارجه آلمان

• مقامات انگلیسی: رئیس سازمان اطلاعات خارجی بریتانیا (MI6) / وزیر امور خارج هی انگلیس / سخنگوی وزارت امورخارجه‌ی انگلیس / صدر اعظم انگلیس

• مقامات ترکیه: رئیس جمهور ترکیه / وزیر امور خارجه ترکیه / رئیس سازمان اطلاعات ترکیه (mit)

در مرحله بعد، صحبت این مقامات و انتشار آن در سایر خبرگزاری‌های کوچک‌تر دنبال شد. شاید جالب‌ترین و دقیق‌ترین مورد مربوط به اظهارات اردوغان ۵ روز قبل از اجرای طرح گرانی بنزین درباره احتمال کشانده شدن اعتراضات عراق و لبنان به داخل ایران بود.

• هشدار اردوغان

ماجرا از این قرار است که کمی قبل از گران شدن بنزین، رجب طیب اردوغان هشداری درباره اعتراضات عراق و کشانده شدن آن به ایران داد. این موضوع در فضای مجازی هم ترند شد و آگاهی رئیس جمهور کشور همسایه‌مان از خطر جدی مقابل کشور را نشان داد. اصل این خبر از دید هر خبرگزاری و رسانه یک چیز است. اما اینکه هر خبرگزاری از کدام وجه به آن پرداخته است شاید نکات جالبی داشته باشد. خبرگزاری‌ها عمده پیام خود را در تیتر خبرها منتقل می‌کنند. چرا که می‌دانند اغلب مخاطبان صرفا به تیتر و نهایتا چند خط ابتدایی خبر اکتفا می‌کنند.
بررسی همین موضوع نتایج جالب توجهی به دنبال دارد…

برای این موضوع چند سایت خبری مطرح فارسی زبان خارجی (بی بی سی، دویچه وله، رادیو فردا، اسپوتنیک، یورو نیوز، صدای آمریکا، ایران اینترنشنال) را بررسی مختصری کردیم. در یک بررسی کوتاه به نظر آمد یورو نیوز، صدای آمریکا و ایران اینترنشنال تقریبا هیچ پرداختی به این خبر نداشتند. اما بی بی سی فارسی، دویچه وله، رادیو فردا و اسپوتنیک قسمت مربوط به ایران، اردوغان و هشدار او به کشیده شدن اعتراضات به داخل ایران را برجسته کردند…

در اینجا سوالی پیش می‌آید: ایرانی‌ها چقدر به هشدارهای آقای اردوغان توجه کرده بودند؟ برای پاسخ به سوال چند جستجوی سریع در اینترنت انجام شد و برخی از سایت‌های خبری پر بازدید کشور مورد جستجو قرار گرفتند. این سایت‌ها بر اساس رده بندی الکسا انتخاب شده و شامل فارس، باشگاه خبرنگاران جوان، ایسنا، رکنا، جام نیوز، مهرنیوز، تسنیم، تابناک و فرارو هستند.

در عنوان خبر فارس، هیچ نشانی از ایران یا اعلام آقای اردوغان مبنی بر کشیده شدن ناآرامی در داخل ایران نیامده. در مورد باشگاه خبرنگران جوان هم نکته عجیب، تمرکز بر همان عنوانی است که فارس زده. انگار که خبر را از روی فارس کپی کرده باشد…

جستجوی ایسنا، مستقیما نتیجه‌ای در بر نداشت (و ما هم حوصله‌ی اتلاف وقت و جستجوی آرشیوها را نداشتیم!) تنها خبری که ایسنا در این مورد زده بود، خبر مربوط به دیدار آقای ظریف و وزیر امورخارجه‌ی ترکیه و تشکر او از گفته‌های روشنگرانه آقای اردوغان بوده است. در یک جستجوی سریع و مختصر تسنیم نیوز نیز مانند ایسنا نتیجه مفیدی در بر نداشت.

اولین خبرگزاری از لیست فوق که کشیده شدن اعتراضات به ایران را در عنوان خبر به کار برده بود، جام نیوز بود. عنوان خبر جام نیوز در تصویر بعد آورده شده است. رکنا و تابناک نیز مشابه جام نیوز کشیده شدن اخبار به داخل ایران را از همان ابتدا آورده است.

در آن سو البته برخی از خبرگزاری‌های لیست مورد بررسی، مثل مهرنیوز و فرارو، در عنوان خبرشان هیچ اشاره‌ای به محتوا نکرده بودند! انگار که صرفا می‌خواستند خبر را کار کرده باشند، بدون آنکه متحوایش برای کسی جذاب باشد…

پس از بررسی چند سایت عمده‌ی فارسی زبان، می‌توان با جدیت گفت که اصلی‌ترین سایت‌های خبری فارسی، از همه دست عنوان برای خبر مربوط به گفته‌های آقای اردوغان استفاده کرده بودند. هرچند به نظر می‌رسد که عمده خبرگزاری‌های بزرگ (مثل فارس، مهر، ایسنا و …) توجه کمی به هشدار اردوغان درباره احتمال کشیده شدن اعتراضات عراق به داخل ایران داشته‌اند و در آن مقطع صلاح ندیده بودند آن را در عنوان خبر خود بیاورند؛ اما آیا ممکن است که این کم توجهی به مقامات تصمیم‌گیر ایرانی نیز سرایت کرده باشد؟

جمع‌بندی؛ گل به خودی دولت

بررسی شبکه‌های اجتماعی داده‌های جذابی را در خود داشت که برخی از آن‌ها را در این گزارش دیدید. البته مسئله بررسی و تحلیل افراد مطلع (People Check) به منظور یافتن سرنخ احتمالی اطلاعاتی در میان آن‌ها نیز مطرح بود که به جهت حفظ حریم خصوصی ایشان، از انتشار آن خودداری کردیم. موضوع دیگری که نشد به آن بپردازیم پیدا کردن افرادی که سعی در هدایت و سازماندهی اعتراضات داشته‌اند بود. علت این موضوع هم محدودیت در داده‌های مربوط به ایام اعتراضات و قطعی اینترنت بود.

اما آنچه در مجموع به نظر می‌رسد، ضعف دولت در زمینه واکنش به این اعتراضات بوده است. از بی اطلاعی عجیب رئیس جمهور آن هم زمانی که رادیو پیام اسرائیل از موضوع با خبر بوده بگیرید تا اصرار بر اجرای ناگهانی طرح گران کردن بنزین در شرایطی که اغلب تحلیل‌ها حاکی از التهاب وضعیت و مترصد فرصت بودن عده‌ای برای گسترش اعتراض به ایران بوده است. مارادونا را بیخیال…