نگاهی به فیلم سینمایی مسافران(PASSENGERS)

درباره کارگردان
مورتن تیلدام کارگردان نروژی، فیلم‌ سینمایی «مسافران – Passengers» را سال 2016 کارگردانی کرده است. تیلدام اولین فیلم سینمایی خود با نام «Buddy» را سال 2003 کارگردانی کرد؛ اما اثری که او را در عرصه جهانی مشهور کرد «بازی تقلید» بود. او در این فیلم به زندگی آلن ماتیسون تورینگ (Alan Mathison Turing) نابغه ریاضی‌ و علوم رایانه می‌پرداخت (در یادداشت پیشین به این فیلم پرداختیم). تیلدام اشاره داشته است که همیشه می‌خواسته یک اثر سینمایی علمی‌تخیلی بسازد که در بستر آن، روابط و شخصیت‌های انسانی تعریف می‌شوند. او سال 2015 فیلمبرداری «مسافران» را آغاز کرد تا با نگاهی انسانی، سراغ جهان ستارگان و سینمای علمی تخیلی برود.
داستان فیلم
5 هزار مسافر سوار بر ستاره‌پیمایی به نام «آوالان» شده‌اند تا بعد از یک سفر 120 ساله به سیاره‌ای دوردست اما قابل سکونت به نام «موطن دوم - Homestead II» برسند. برای اینکه سرنشینان آوالان دچار پیری و بیماری نشوند، به کمک دستگاه‌های هوشمند، به یک خواب مصنوعی 120 ساله می‌روند. این دستگاه‌های هوشمند به گونه‌ای طراحی شده‌اند که به صورت خودکار، چهار ماه قبل از رسیدن به مقصد مسافرانش را بیدار کنند. اما تنها بعد از گذشت 30 سال از سفر، یک اتفاق باعث تغییر سرنوشت دو نفر از مسافران می‌شود. ماجرا از این قرار است که سامانه خودکار دفع شهاب‌سنگ ستاره‌پیما دچار نقص فنی می‌شود و با این اتفاق، یکی از مسافران به نام جیم پرستون (با نقش‌آفرینی کریس‌پرت)، 90 سال زودتر از موعد بیدار می‌شود. جیم بی‌خبر از نقص فنی «آوالان» است و خودش را گیر افتاده در یک ستاره‌پیمای غول‌پیکر می‌بیند. او احساس تنهایی و وحشت می‌کند. جیم هر روز به مسافرانی که هنوز خواب هستند سرمی‌زند و به آرزوهایی که برای حضور در «موطن دوم» داشته است فکر می‌کند؛ او می‌خواسته جایی باشد که حالا نیست و همین بیشتر او را عذاب می‌دهد. جیم، حتی یک بار تلاش می‌کند که کپسول خواب مصنوعی خودش را تعمیر کند تا دوباره بخوابد؛ تلاش‌هایی که البته نتیجه نمی‌دهند.

یکسال از تنهایی جیم می‌گذرد و گرفتار افسردگی شدیدی می‌شود. یکبار که او تصمیم به خودکشی می‌گیرد، به صورت اتفاقی در یکی از کپسول‌های خواب مصنوعی، با یک مسافر خانم به نام آئرورا (با بازی جنیفر لارنس) برخورد می‌کند. جیم به آئرورا علاقه‌مند می‌شود. حالا او در یک دو راهی قرار گرفته است، یا باید کپسول خواب آئرورا را خراب می‌کرد تا زنی که دوست دارد را بدست آورد یا اینکه در وحشت تنهایی خودش زندگی کند. جیم می‌دانست که این کار او باعث از بین رفتن آرزوهای زنی می‌شد که به خاطر سکونت در «موطن دوم» راهی این سفر شده است.
اما تنها همدمی که جیم در طول این مدت یکساله داشته روباتی بنام آرتور است. او که تصمیم گرفته آئرورا را از خواب مصنوعی بیدار کند از آرتور می‌خواهد راز عمدی بودن این اتفاق را با خود نگاه دارد. آرتور اما پس از مدتی راز نهفته را برای آئرورا برملا می‌کند؛ این اتفاق علاقه بین جیم و آئرورا را به یک نفرت تبدیل می‌کند و... .

عاشقانه‌ای به سرعت نور
مهمترین امتیاز سینمای علمی تخیلی، تفاوت مقیاس‌های زمانی-مکانی‌ با قصه‌های دنیای واقعی است. اتفاقا فیلم سینمایی «مسافران» در ایده اولیه از این امتیاز بهترین بهره را برده است. این فیلم مسافرانی را نشان می‌دهد که از محل سکونت‌شان ناراضی هستند و برای کشف زیست جدید، با سرعت نور به سوی زندگی دوم سفر می‌کنند. اما یکی از تفاوت‌های «مسافران» با آثار مشابه، این است که هیچ تصویر چرک و سیاهی از مشکلات زیستی کره زمین نشان نمی‌دهد. در واقع با مسافران ستاره پیمایی طرف هستیم که علاقه‌ دارند 120 سال بیشتر از انسان‌های روی زمین زندگی کنند و برای دستیابی به این مهم، با سرعت نور راهی یک سیاره قابل سکونت دیگر می‌شوند. در نگاه اول به نظر آرزوی معقولی برای یک زندگی ایده‌آل است؛ اما وقوع یک رخداد ساده، باعث به چالش کشیدن همین آرزو می‌شود.
نقطه اوج فیلم زمانی است که جیم می‌فهمد 90 سال زودتر بیدار شده و به خاطر همین مضطرب و نگران دنبال رهایی از این وضعیت است. «مسافران» به ریشه‌های اضطراب‌ در زندگی بشر امروز اشاره دارد و از این جهت می‌توان فیلم‌ را از جمله آثار علمی تخیلی با زمینه‌های روانشناسی و عاشقانه در نظر گرفت. آرتور - روبات ساکن سفینه - وقتی وحشت جیم را می‌بیند جمله جالبی خطاب به او می‌گوید: «ریشه نگرانی تو اینه که فکر می‌کنی جایی که می‌خواستی باشی نیستی. اگه اینقدر تو فکر جایی که ترجیح میدی باشی بمونی، فراموش می‌کنی که باید نهایت استفاده رو از جایی که هستی ببری». اتفاقا تا پایان داستان دو مسافر گم شده در فضاپیما بر همین نکته اخلاقی تاکید می‌شود. فیلم قرار نیست پرحرفی کند یا از چالش‌های زندگی بین ستارگان برای ما بگوید و یا موجودات فرازمینی را به داخل سفینه بیاورد و جنگ بین ستارگان راه بیاندازد. «مسافران» یک فیلم عاشقانه است برای اینکه آدمها قدردان وضعیت فعلی خود باشند.

«مسافران» نگاه بدبینانه‌ای به پدیده‌های فناورانه‌ بشری ندارد. فناوری در این فیلم به عنوان یک امکان برای تحقق آرزوهای دور و دراز انسانی نشان داده می‌شود، منتهی این انسان‌ها هستند که در به‌ کارگیری این امکان دچار افراط و بدفهمی شده‌اند. حتی در فیلم شاهد این هستیم که وقتی جیم مرتکب اشتباه می‌شود، روبات داخل سفینه او را راهنمایی می‌کند. اگرچه روبات فیلم «مسافران» در دقایق زیادی از فیلم حضور ندارد اما، نقش کلیدی در گره‌‌افکنی‌‌ها، گره‌گشایی‌ها و حتی در انتقال پیام‌ اصلی فیلم دارد. روبات «مسافران» بدجنس و کارخراب‌کن نیست و در مناسباتش با دو مسافر سفینه، منافع هر دو طرف را در نظر ‌می‌گیرد؛ حتی جایی که می‌بیند جیم قصد پنهان‌کاری و فریب آئرورا را دارد، قضیه خراب کردن کپسول خواب آئرورا توسط جیم را لو می‌دهد.
«مسافران» باوجود ایده جذابی که دارد، در زمان اکران نتوانست نظر منتقدان را جلب کند. عمده نقدها هم متوجه کارگردانی اثر بود. با این حال فضاسازی‌ها و بازی‌های نسبتا خوب، مخاطبان فیلم را راضی نگه می‌دارد و می‌توان گفت که «مسافران» فیلمی احساسی و دلنشین برای نسل طرفدار فیلم «جاذبه- Gravity» است.