ضعف زیرساخت‌های بومی در رزمایش اجباری شبکه ملی اطلاعات
به گزارش کارگروه بین‌الملل سایبربان؛ رسول جلیلی در خصوص تست پایداری شبکه ملی اطلاعات در زمان قطع اینترنت و نقاط قوت و ضعف این شبکه توضیح داد و گفت: از ابتدا که بحث شبکه ملی اطلاعات مطرح شد عده‌ای به درستی بر این باور بودند که ما در طول و امتداد اینترنت جهانی، یک شبکه داخل کشوری داشته باشیم که از نظر دستگاه‌ها، تجهیزات و پروتکل‌ها همان دستگاه‌ها و تجهیزاتی باشد که در توسعه اینترنت در همه جای دنیا و ایران استفاده شده است اما یک کارکرد درون سرزمینی نیز داشته باشد.
وی گفت: اما عده‌ای هم نگاه منفی به این موضوع داشتند و فکر می‌کردند شبکه ملی اطلاعات می‌خواهد یک شبکه کاملاً جدا از اینترنت باشد و بودن در شبکه ملی اطلاعات یعنی همان نبودن در اینترنت؛ در صورتی که نگاه دوم به هیچ‌وجه توسط کارشناسان، سیاست‌گذاران، شورای عالی و مرکز ملی فضای مجازی و وزارت ارتباطات در دولت‌های ۹ تا ۱۲ که از آن زمان این موضوع مطرح شده، مدنظر قرار نگرفته است.
عضو شورای عالی فضای مجازی با اشاره به اینکه در برنامه‌های ۵ ساله پنجم و ششم توسعه، تعریف شبکه ملی اطلاعات به صورت فنی، درست و منطبق با همان تعبیر اولیه آمده است، گفت: در همین حال بودجه‌های سالیانه مبتنی بر این تعریف از شبکه ملی اطلاعات، شکل گرفته است. در همین حال در چند سال اخیر (حدود ۴ سال اخیر) که موضوع جدی‌تر مطرح شده و مرکز ملی فضای مجازی و برخی مصوبات شورای عالی فضای مجازی نیز مطرح بوده، این موضوع مورد تأکید قرار گرفت که این توصیف از شبکه ملی اطلاعات باید محقق شود.
جای خالی رزمایش قطع اینترنت برای ارزیابی شبکه ملی اطلاعات
جلیلی اضافه کرد: در تحقق شبکه ملی اطلاعات، وزارت ارتباطات به عنوان مجری اعلام کرد که درصدی از این پروژه را آماده و در دفعات بعدی نیز گزارش‌های بیشتری را اعلام کرده است. حتی اوایل امسال نیز یک درصد بالایی از این تحقق را مطرح کرده است؛ اما هیچ‌وقت این شبکه آزموده نشد و اگر آزمون‌هایی انجام شد خیلی محدود در برخی سازمان‌ها و بانک‌ها و منطقه محدود جغرافیایی بوده است.
عضو شورای عالی فضای مجازی گفت: چندین بار این موضوع در کمیسیون‌های مرکز ملی فضای مجازی مطرح شد که باید برای شبکه ملی اطلاعات رزمایش مطرح شود. به این معنی که با اطلاع قبلی و توجیه کاربران یک سازمان بزرگ و یا یک منطقه جغرافیایی در یک ساعتی که پیک استفاده مردم نباشد، ارتباطات شبکه اینترنت و شبکه ملی اطلاعات را قطع می‌کردیم و عده‌ای هم مأمور می‌شدند که وضعیت را تست کنند. برای مثال مشخص می‌شد که ارتباطات شبکه بانکی و یا ارتباطات بین دانشگاه‌های داخل کشور برقرار است یا خیر.
وی افزود: این رزمایش متأسفانه اجرا نشد و برخی‌ها در عدم اجرای آن مقصر هستند. چرا که ما معتقدیم که اگر رزمایش اجرا می‌شد ما می‌توانستیم اطمینان خاطر داشته باشیم که اگر روزی اینترنت از خارج قطع شود و یا به دلایل امنیتی، مجبور شویم اینترنت را در منطقه‌ای از کشور و یا حتی کل کشور قطع کنیم، شبکه ملی اطلاعات کار کند.
رزمایش اجباری شبکه ملی اطلاعات چگونه محقق شد
جلیلی ادامه داد: اتفاق دو هفته قبل در قطع اینترنت، رزمایش اجباری برای شبکه ملی اطلاعات بود که در ساعات اولیه بعضی از ارتباطات درون کشوری که همه فکر می‌کردند برقرار است، برقرار نشد. برخی از این ارتباطات، بین کاربران و خدمات اینترنت درون کشوری با یک پیکربندی‌هایی در مسیریابی و سرویس نام (DNS) حل شد؛ اما برخی بعد از یک روز و برخی بعد از دو روز نیز حل نشد و معلوم شد که هم‌بندی و توپولوژی ارتباط بین سازمان‌ها، کسب‌وکارها و نقاط مخابراتی توزیع‌شده در کشور، برای این کار تنظیم نشده است.
وی با تأکید بر اینکه عمده مشکل ما در این رزمایش، تنظیم نشدگی بود، اضافه کرد: دومین مشکلی که از قبل برای آن به صورت جدی فکری نشده بود، بحث جویشگر بود. چرا که مردم عادت کرده بودند که هر چیزی را از طریق موتور جستجو در اینترنت سرچ کنند و جویشگر گوگل به عنوان جویشگر پیش‌فرض خیلی از کاربران مطرح است. برای مثال کاربر برای آنکه به سایت دانشگاه تهران مراجعه کند، در گوگل کلمه دانشگاه تهران را سرچ کرده و روی آن کلیک کرده و وارد سایت دانشگاه می‌شود؛ اما زمانی که این جویشگر در اختیار نباشد، کاربر احساس می‌کند که شبکه قطع است.
عضو شورای عالی فضای مجازی با اشاره به اینکه تبدیل سؤال به یک نام در موتور جستجو و تبدیل آن به آدرسی که کاربر را هدایت کند، از جمله الزامات برای موتور جستجو است، گفت: زمانی که جویشگر در اختیار کاربر نیست و DNS هم به طور ۱۰۰ درصد پیاده‌سازی نشده باشد، با قطع اینترنت هر دوی این مراحل به مشکل برخورد می‌کند و این مشکل در روزهای نخست قطع اینترنت، خیلی جدی بود.
وی گفت: اگرچه بحث DNS در بخش قابل‌توجهی از خدمات و مناطق جغرافیایی حل شد، اما بحث جویشگر حل نشد. این موضوع ما را به این رساند که فقط امکان جابجایی بسته‌های داده‌ای که به اصطلاح «پکت» گفته می‌شود، از یک جا به جای دیگر کشور برای تحقق شبکه ملی اطلاعات کفایت نمی‌کند و باید یک‌لایه زیرساخت‌های پایه نرم‌افزاری مثل جویشگر، نقشه، هشدار و سرویس ایمیل به صورت داخلی وجود داشته باشد.
جلیلی افزود: این خدمات باید در مقیاس خوبی آمادگی سرویس‌دهی نیز داشته باشند تا وقتی به هر دلیلی اتفاقی می‌افتد و ممکن است به هر دلیلی به واسطه فشار دشمن این تجربه تکرار شود، مردم حیران و در عذاب دریافت سرویس قرار نگیرند. به تعبیری دیگر، مردم نباید به دلیل برخی کم‌کاری‌های دوران عادی، در معرض خطر و فقدان سرویس و خدمات قرار گیرند.
دو ماه است که جلسات شورای عالی فضای مجازی برگزار نمی‌شود
وی در پاسخ به این سؤال که نقایص موجود آیا مورد بررسی شورای عالی فضای مجازی قرار می‌گیرد و یا خیر؟ گفت: شورای عالی فضای مجازی از ۱۳ مهرماه ۹۸ تاکنون جلسه‌ای نداشته و این باعث تأسف است. جلسه بعدی هم مشخص نیست؛ اما نهادهای دیگر مرتبط مانند مرکز ملی فضای مجازی و وزارت ارتباطات و نهادهای غیردولتی مانند نظام صنفی رایانه‌ای، می‌توانند این تجربه را مدون کرده و به یک دستورالعمل و راهکار تبدیل کنند.
جلیلی با اشاره به اینکه تدوین نقشه راهی برای اینکه برخی تجربیات در این رزمایش اجباری، دیگر اتفاق نیافتد، لازم است، افزود: چرا که عمده موارد قابل‌رفع است اما ساخت جویشگر بومی کار یک روز و دو روز نیست و هم نیروی انسانی خوبی می‌خواهد و هم باید زیرساخت سخت‌افزاری و نرم‌افزاری آن محقق شود.
وی در مورد اینکه سال‌ها است که موضوع جویشگر بومی مطرح است و به رغم هزینه‌ای که برای آن شده، محقق نشده است، گفت: موضوع این است که اگر در سال ۹۰ برای این پروژه یک منبع پژوهشی تعلق گرفت اما این منبع به در سال‌های بعد به صفر میل کرده است و هیچ‌کس حواسش به این پروژه نبوده و به همین دلیل نیروهای این مجموعه رفته‌اند و تنها یک پوسته از آن باقی‌مانده است. به همین دلیل از پوسته نباید انتظار داشت که بتواند به اندازه یک تیم ۱۰۰ نفره حرفه‌ای با یک مجموعه سرور و پهنای باند کار کند.
جویشگر بومی را با گوگل مقایسه نکنیم
عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی اضافه کرد: ما ۱۰ سال پیش می‌خواستیم که جویشگر بومی داشته باشیم و توجه ویژه‌ای در شروع به آن شد اما بعد از آن ادامه پیدا نکرده است. این حمایت باید مستمر باشد و مدل کسب‌وکار روی آن تعریف شود تا تیمی که می‌خواهد روی این پروژه کار کند به آورده‌ای برسد. به بیان دیگر باید در این پروژه چرخه اقتصادی با اتصال خدمات به سازمان‌ها و مردم و تبلیغات کنندگان و خدمات دهندگان شکل گیرد. در غیر این صورت هزینه بخش خصوصی پاسخگو نیست. باید مثل کشورهای دیگر دنیا، در یک مرحله‌ای به این مدل نیازهای ملی، سوبسید داده شود ولی به نحوی مدیریت می‌شود که در یک مقطعی به خوداتکایی برسد.
وی تأکید کرد: طبیعتاً جویشگری که ما برای خدمات فارسی در داخل کشور نیاز داریم خیلی کمتر از یک جویشگر سطح بین‌المللی است. نمی‌شود گفت که ما به اندازه گوگل باید هزینه کنیم. اصلاً نباید در آن مقیاس فکر کنیم.
جلیلی با اشاره به اینکه جویشگر بومی قطعاً از ملزومات شبکه ملی اطلاعات است، خاطرنشان کرد: اگر وزارت ارتباطات مجری پروژه شبکه ملی اطلاعات است و در برنامه‌های سالیانه، بودجه پیش‌بینی می‌کند، باید این موضوع را نیز در لیست خدمات پایه خود قرار دهد.
مقصران عدم سرویس‌دهی مطلوب در شبکه ملی اطلاعات
عضو شورای عالی فضای مجازی در مورد اینکه مقصر وجود نقایص در سرویس‌دهی مطلوب شبکه ملی اطلاعات کیست، گفت: از نظر سیاست‌گذاری اگر نقصی در شبکه ملی اطلاعات وجود دارد شورای عالی و مرکز ملی فضای مجازی مقصر هستند. از نظر نظارت بر تحقق بخشی و عدم تحقق بخشی این پروژه نیز مرکز ملی فضای مجازی مقصر است و از نظر عدم اجرا وزارت ارتباطات مقصر است.
وی در مورد اینکه گفته می‌شود حتی سرویس‌دهنده‌هایی مانند اپلیکیشن‌های حمل‌ونقل که در زمان قطعی اینترنت، سرویس می‌دانند به اینترنت بین‌الملل دسترسی داشتند و از شبکه اینترنت به کاربران سرویس می‌دانند، گفت: به هیچ وجه این موضوع صحت ندارد. سرویس‌دهنده‌های حمل‌ونقل آنلاین و شبکه‌های بانکی که در زمان قطعی اینترنت، خدمت ارائه می‌کردند هیچ‌کدام نیاز به اینترنت نداشتند. اگر ساعات اولیه نیاز داشتند بلافاصله نسخه اصلاح‌شده‌ای زدند و نیازشان را از برخی مؤلفه‌های موجود در اینترنت جدا کرده و مستقل عمل کردند.
جلیلی با بیان اینکه حتماً کاستی‌هایی در زمینه زیرساخت‌های ارائه خدمات بومی وجود داشته است که باید پیگیری شود، در مورد لزوم توسعه کسب‌وکارهای داخلی در کشور و انتقال سرورهای آن‌ها، افزود: در این زمینه مرکز ملی فضای مجازی باید تدبیری بیندیشد؛ اما از سال نخست تأسیس شورای عالی فضای مجازی قرار بود برای ترغیب صاحبان خدمات و کسانی که سرورهایشان را خارج از کشور میزبانی کردند، تعرفه‌های مناسبی تدوین شود تا آن‌ها به داخل کشور ترغیب شوند.
وی گفت: حتی فروش پهنای باند توسط ارائه‌کنندگان محتوا نیز مطرح بود؛ یعنی دولت از آن‌ها پهنای باند خریداری کند یا چون پهنای باند ایجاد می‌کنند، بخشی از سهم فروش پهنای باند به مشترکان را به کسانی که محتوا تولید می‌کنند، بدهد. اگر این مدل با تعرفه مناسب و به نفع تولیدکننده محتوا اجرا می‌شد، می‌توانستیم شاهد باشیم که سرویسی که در داخل کشور به داخل ارائه می‌شود از مسیر اینترنت هدایت نشود.
عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی با طرح این نکته که چرا در زمان قطع اینترنت، نباید به یک سرویس داخلی از طریق شبکه ملی اطلاعات دسترسی داشته باشیم، ادامه داد: این کاستی بوده و حتماً باید پیگیری شود. البته این موضوع از طریق ترغیب اتفاق می‌افتد و ابلاغ و بخشنامه برای آن کارساز نیست. بلکه شخص باید فکر کند که کیفیت سرویس اینجا مناسب‌تر است.
