شمارش معکوس برای رونمایی شبکه ملی اطلاعات

به گزارش واحد فناوری اطلاعات سایبربان؛ پس از ۱۱ سال تلاش دولت‌های مختلف برای راه‌اندازی «شبکه ملی اطلاعات» که تا سال‌ها، نام‌هایی چون «اینترنت ملی»، «شبکه ملی اینترنت» و «اینترانت ملی» را یدک می‌کشید، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات قرار است این شبکه را با نام اختصاری «شما» در هفته دولت و در آخرین سال فعالیت دولت تدبیر و امید، رسماً رونمایی کند.

طی این سال‌ها شاهد ارائه تعاریف متعدد و مختلفی در مورد شبکه ملی بودیم که این موضوع باعث شد نه‌تنها اختلافاتی میان مسئولان برای راه‌اندازی این شبکه شکل گیرد، بلکه دغدغه‌ای نیز برای کاربران نهایی ایجاد شد که فکر می‌کردند در نحوه دسترسی به شبکه اینترنت با محدودیت مواجه شوند و به‌بیان‌دیگر، با راه‌اندازی این شبکه، اینترنت به‌طور کل قطع شود.

چراکه در ابتدا مسئولان در تعریف شبکه ملی براین باور بودند که شبکه‌ای ایجاد شود تا نیاز به شبکه اینترنت جهانی را برای کاربر به همراه نداشته باشد و درصورتی‌که شبکه جهانی اینترنت قطع شد، ارتباط کاربران ایرانی قطع نشود؛ اما باگذشت بیش از یک دهه از تعاریف اولیه این طرح، درنهایت شبکه ملی اطلاعات طبق اهداف برنامه‌های توسعه‌ای کشور و سیاست‌های کلی نظام، در تعریف نهایی به یک اجماع رسید و شورای عالی فضای مجازی در نخستین جلسات خود در دولت یازدهم و به ریاست حسن روحانی، راه‌اندازی آن را تکلیف کرد.

کشورهایی که شبکه ملی اطلاعات دارند

برخی بررسی‌ها نشان می‌دهد که شبکه‌های ملی در سایر کشورهای دنیا وجود دارند که اگرچه دارای ساختارهای متفاوتی هستند اما به‌نوعی می‌توانند مشابه شبکه ملی اطلاعات در ایران باشند. برای مثال شبکه NBN یا شبکه باند وسیع در استرالیا و طرح پهنای باند ملی ایالات‌متحده امریکا، شبکه Kwangmyong در کره شمالی و internet II در آمریکا ازجمله این شبکه‌ها هستند.

البته شبکه Kwangmyong در کره شمالی به‌موازات شبکه اینترنت و به‌صورت مستقل از آن و باهدف محدودیت ارتباطات خارجی کاربران و تأمین نیازهای ارتباطی داخلی راه‌اندازی شده، اما در استرالیا و ایالات‌متحده، این شبکه‌ها در جهت تقویت دسترسی کاربران به منابع اطلاعاتی شبکه جهانی اینترنت با سرعت بیشتر و کیفیت بالاتر ایجادشده‌اند.

کشور هند نیز نوعی از شبکه ملی اطلاعات را با نام شبکه ملی دانش، در جهت جمع‌آوری اطلاعات دانشی، در اختیار دارد. گفته می شود کویت نیز چیزی شبیه به شبکه علمی ایران دارد و در برزیل یک شبکه ملی با عنوان شبکه سلامت دیده می شود.

شبکه ملی اطلاعات از نگاه قانون برنامه پنجم توسعه

شبکه ملی اطلاعات در ابتدا در دولت نهم و از سوی محمد سلیمانی وزیر ارتباطات و معاونش عبدالمجید ریاضی، «اینترنت ملی» نام‌گذاری شد. وزیر ارتباطات دولت نهم تأکید داشت که با ایجاد اینترنت ملی، بی‌نیازی از شبکه اینترنت خارجی را رقم خواهد زد؛ اما این طرح به دلیل نبود توجیهات مناسب فنی و اقتصادی توفیقی نیافت.

در دولت دهم، رضا تقی پور وزیر وقت ارتباطات، تلاش بسیاری به کاربست تا این پروژه با نام «شبکه ملی اینترنت – شما» و تعریف مشخصی از اهداف و برنامه‌های مربوط به آن به‌نحوی‌که اینترنت در کنار این شبکه ملی باقی بماند، شکل گیرد و حتی در دوره کوتاهی نیز محمد نامی، دیگر وزیر ارتباطات دولت دهم، تلاش خود را برای ساماندهی این طرح به کاربست اما بازهم این طرح توفیقی کسب نکرد.

درنهایت اینکه دولت و مجلس موفق شدند در برنامه پنجم توسعه کشور، سرفصلی مشخص از الزامات اجرای این پروژه (ماده ۴۶ برنامه) با نام «شبکه ملی اطلاعات» تدوین کنند که این موضوع با اختصاص ردیف بودجه سالانه، به محمود واعظی وزیر ارتباطات در دولت یازدهم تکلیف شد. حال در سال پایانی برنامه پنجم توسعه، این وزارتخانه مدعی شده که در ابتدای هفته آینده، فاز نخست شبکه ملی را اجرایی می‌کند.

طبق این قانون، شبکه ملی اطلاعات کشور، شبکه‌ای مبتنی بر پروتکل اینترنت (IP) به همراه سوئیچ‌ها، مسیریاب‌ها و مراکز داده‌ای است، به صورتی که درخواست‌های دسترسی داخلی و اخذ اطلاعاتی که در مراکز داده داخلی نگهداری می‌شوند به‌هیچ‌وجه از طریق خارج کشور مسیریابی نشود.

در این تبصره امکان ایجاد شبکه‌های اینترانت و خصوصی و امن داخلی در شبکه ملی اطلاعات به‌عنوان یکی دیگر از تعاریف مدنظر اعلام‌شده است. بااین‌حال دسترسی ۶۰ درصد خانوارها به شبکه پرسرعت و ۱۰۰ درصد کسب‌وکارها به این شبکه از دیگر الزاماتی است که دربند الف و ب ماده ۴۶ قانون برنامه پنجم توسعه به آن اشاره‌شده است.

شبکه ملی اطلاعات از نگاه شورای عالی فضای مجازی

باوجود تأخیر پی‌درپی در راه‌اندازی و ایجاد شبکه ملی اطلاعات، شورای عالی فضای مجازی پیرو عمل به منویات مقام معظم رهبری، در نخستین جلسات خود در دولت یازدهم در دی‌ماه سال ۹۲، الزامات حاکم بر تحقق شبکه ملی اطلاعات را به‌عنوان زیرساخت ارتباط فضای مجازی کشور مصوب کرد.

در این مصوبه شبکه ملی اطلاعات، شبکه‌ای متشکل از زیرساخت‌های ارتباطی با مدیریت مستقل کاملاً داخلی و حفاظت‌شده نسبت به دیگر شبکه‌ها (ازجمله اینترنت) با امکان تعامل مدیریت‌شده با آن‌ها، تعریف شد. شبکه‌ای با امکان عرضه انواع محتوا و خدمات ارتباطی سراسری برای آحاد مردم و با تضمین کیفیت ازجمله قابلیت تحرک.

در همین حال این شورا، طراحی و راه‌اندازی شبکه‌ای باقابلیت عرضه انواع خدمات امن اعم از رمزنگاری و امضای دیجیتالی به کلیه کاربران را به وزارت ارتباطات تکلیف کرد که قابلیت برقراری ارتباطات امن و پایدار میان دستگاه‌های حاکمیتی و مشاغل و مراکز حیاتی کشور را داشته باشد و درنهایت شبکه‌ای پرظرفیت، پهن باند و با تعرفه رقابتی باشد.

این شبکه به‌نوعی تعریف‌شده است که مراکز داده (دیتاسنتر) و میزبانی داخلی و نیز تفکیک ترافیک داخلی و خارجی و مراکز تبادل دیتا را شامل شود.

ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای عالی فضای مجازی پیش‌ازاین تأکید کرد: راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات در دو فاز اجرایی می‌شود که فاز نخست آن، اصلاح وضع شبکه موجود خواهد بود که در هفته دولت بهره‌برداری می شود و فاز دوم مربوط به راه‌اندازی یک سیستم جدید و نو است.

وی گفت: در این زمینه جلساتی به‌صورت مستمر میان وزارت ارتباطات و مرکز ملی فضای مجازی برگزارشده و قرار است سایر اصول و ضوابط اجرای شبکه ملی اطلاعات، برای یک سال آینده نیز تعیین شود.

دبیر شورای عالی فضای مجازی اضافه کرد: وزارت ارتباطات و مرکز ملی فضای مجازی درزمینهٔ شبکه ملی اطلاعات کاملاً هماهنگ هستند و در جلسات هماهنگی برای این طرح، نماینده مرکز ملی فضای مجازی نیز حضور دارد.

در این زمینه محمود واعظی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات با اعلام راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات در اوایل هفته آینده گفت: از سه سال گذشته تاکنون فعالیت فشرده‌ای با همکاری شرکت‌های اینترنتی، مخابرات، اپراتورهای موبایل و شرکت‌های دانش‌بنیان تولید محتوا صورت گرفته است و رضایت‌مندی کاملی از آغاز بهره‌برداری فاز نخست این شبکه وجود دارد بر این اساس امیدواریم که اوایل هفته آینده این شبکه بهره‌برداری عمومی شود.

زنجیره شبکه ملی اطلاعات کامل شد

محمدجواد آذری جهرمی، معاون وزیر ارتباطات و مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت به‌عنوان مجری پروژه شبکه ملی اطلاعات، دستاورد نهایی شدن فاز نخست این طرح ملی را دسترسی کاربران ایرانی به ارتباطات داخلی با سرعت‌بالا عنوان می‌کند و می‌گوید: زنجیره شبکه ملی اطلاعات کامل شده است.

وی در تعریف فاز نخست بهره‌برداری از شبکه ملی اطلاعات می‌افزاید: شبکه ملی اطلاعات تعریفی مشخصی دارد به‌نحوی‌که مطابق قانون برنامه پنجم، ۶۰ درصد خانوار ایرانی باید به پهنای باند پرسرعت، دسترسی داشته باشند به صورتی که این دسترسی پهن باند باقیمت مناسب ایجاد شود و در کنار آن شاهد حضور دیتاسنترهای داخلی (مراکز داده) باشیم.

معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات ادامه داد: طبق این اهداف با در نظر گرفتن ۳۰ میلیون خانوار ایرانی، باید حداقل ۱۵ میلیون خط اینترنت ADSL در کشور وجود داشته باشد اما برای دسترسی به این حجم پهنای باند پرسرعت، به اهداف مدنظر نرسیده‌ایم به‌نحوی‌که هم‌اکنون حدود ۱۰ تا ۱۱ میلیون خط ADSL در کشور، برآورد می شود؛ اما از سوی دیگر با پوشش وسیع اینترنت موبایل نسل سوم و چهارم در کشور 3G و 4G این اهداف محقق شده است و ضریب نفوذ این دسترسی به بیش از ۶۰ درصد رسیده است.

مجری شبکه ملی اطلاعات در مورد تحقق زیرساخت‌های اجرای این طرح ملی، خاطرنشان کرد: در بخش زیرساختی شبکه ملی اطلاعات، ظرفیت‌سازی مناسب صورت گرفته و با راه‌اندازی مراکز تبادل اطلاعات داخلی در ۴ نقطه کشور، این طرح به سمت اجرایی شدن درحرکت است.

وی با اشاره به اقدامات صورت گرفته برای ایجاد مراکز توزیع محتوا (Content delivery network) از سوی مرکز تحقیقات مخابرات ایران و نیز بخش خصوصی، تأکید کرد: آخرین اقدام تفکیک قیمت ترافیک ارتباطات داخلی و خارجی بود که طبق مصوبه کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات انجام شد و هم‌اکنون می‌توانیم بگوییم که زنجیره شبکه ملی اطلاعات کامل شده است و فاز یک این طرح، آماده بهره‌برداری است.

تمامی مشاغل به شبکه ملی اطلاعات متصل می‌شوند

مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت، گفت: شبکه ملی اطلاعات روی همین شبکه فعلی زیرساختی کشور در حال انجام است. هم‌اکنون همه‌چیز برای کاربران ملموس شده است. هم‌اکنون کاربران، سرویس داخلی را با پهنای باند بالاتر و قیمت ارزان‌تر مصرف می‌کنند و این همان شبکه ملی اطلاعات است.

وی با تأکید بر اینکه کاربر چیز دیگری را احساس نخواهد کرد و قانون برنامه نیز همین است، در پاسخ به این سؤال که در اوایل هفته آینده چه چیزی قرار است رونمایی شود، ادامه داد: آنچه از رونمایی این طرح مدنظر است ارائه کامل شبکه ملی اطلاعات خواهد بود. چون بخشی از آن در حوزه‌های امنیت فضای تبادل اطلاعات، حملات سایبری و جلوگیری از حملات سایبری باقی‌مانده بود که به این زنجیره اضافه می شود.

آذری جهرمی خاطرنشان کرد: آنچه در الزامات مصوبه شورای عالی فضای مجازی در مورد شبکه ملی اطلاعات بود تقریباً کامل شده است و ما از ۳ ماه پیش شروع به چیدن پازل‌های مختلف در کنار هم برای راه‌اندازی این شبکه کرده‌ایم. هم‌اکنون می‌توانیم بگوییم که شبکه ملی اطلاعات وجود دارد و ازاین‌پس باید به فکر بهبود آن باشیم.

وی در مورد رونمایی از فاز دوم شبکه ملی اطلاعات که طبق گفته وزیر ارتباطات در دهه فجر ۹۵ انجام می شود، نیز گفت: در فاز دوم شاهد اتصال ۱۰۰ درصد مشاغل به شبکه ملی اطلاعات خواهیم بود. در کنار آن کیفیت شبکه بهبود می‌یابد و اپلیکیشن ها و محتوای داخلی به‌روزرسانی شده و توسعه می‌یابد.

کاهش قیمت خدمات آنلاین مهم‌ترین دستاورد اینترنت ملی

آنچه در ایجاد شبکه ملی اطلاعات می‌تواند برای کاربران نهایی مورد اهمیت قرار گیرد، نحوه دسترسی به ارتباطات باکیفیت، پرسرعت و ارزان است. انتظاری که هنوز در اتصال به شبکه اینترنت برای کاربران به‌صورت کامل محقق نشده است. بااین‌حال، راه‌اندازی مراکز داده، مراکز تبادل اطلاعات و توزیع محتوا در داخل کشور بر بستر شبکه ملی اطلاعات قرار است این انتظار کاربران را محقق سازد.

آذری جهرمی دراین‌باره گفت: موضوع تفکیک ترافیک داخلی و خارجی در شبکه ملی اطلاعات باهدف کاهش قیمت دسترسی به خدمات آنلاین برای کاربران صورت گرفته است به‌نحوی‌که طبق مصوبه ۲۳۷ کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات، شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات اینترنتی ۶ ماه فرصت خواهند داشت که نسبت به تفکیک تعرفه‌ها برای کاربران اقدام کنند.

وی افزود: به این معنی که چنانچه کاربران از سرویس‌ها و سایت‌های داخلی استفاده می‌کنند، هزینه پهنای باند آن‌ها به‌مراتب کمتر از زمانی خواهد شد که از سایت‌های خارجی و سرویس‌های خارجی که میزبانی آن‌ها در خارج از کشور است، استفاده کنند.

هم‌اکنون و طبق اعلام وزارت ارتباطات، ۶۰ درصد مصرف پهنای باند اینترنت برای ترافیک خارجی و ۴۰ درصد برای ترافیک داخلی است که با ایجاد شبکه ملی اطلاعات، برآورد می شود که این نسبت، عکس شود و کاربران ایرانی برای استفاده از خدمات، مجبور به استفاده از ترافیک خارجی نشوند و هزینه‌هایشان کاهش یابد.

طبق مصوبه ۲۳۷ کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات، پهنای باند اینترنت بین‌الملل تا سقف ۴۲ درصد و پهنای باند شبکه داخلی تا ۸۴ درصد کاهش قیمت داشته است. این کاهش قیمت برای کاربران نهایی تا سقف ۳۶ درصد ملموس خواهد بود که البته بستگی به میزان مصرف کاربر دارد. درواقع کاربری که کم‌مصرف باشد حدود ۱۰ درصد کاهش قیمت را حس می‌کند اما کاربری که مصرف بیشتری داشته باشد هزینه‌هایش تا ۳۶ درصد کاهش پیدا خواهد کرد. این کاهش قیمت در اتصال از طریق موبایل نیز حدود ۲۰ درصد برآورد می شود.