شبکه‌های اجتماعی ایرانی به‌جای تلگرام

به گزارش واحد فناوری اطلاعات سایبربان؛ آمارها گویای آن است که در ایران بیش از ۲۵ میلیون کاربر تلفن هوشمند وجود دارد اما اغلب این افراد در حال استفاده از شبکه‌های اجتماعی خارجی ازجمله تلگرام هستند و درآمدهای حاصل از این بخش به‌راحتی به جیب کشورهای دیگر می‌رود.

گسترش استفاده از شبکه‌های اجتماعی موبایل موضوعی است که طی سال‌های گذشته در بسیاری کشورها تجربه‌شده و حتی اپراتورهای ارائه‌کننده خدمات را به سمتی سوق داده که به دنبال چاره‌اندیشی برای جبران کاهش درآمدهایی که به دلیل فعالیت این شبکه‌ها به آن‌ها تحمیل می‌شود، باشند.

در ایران هم مانند دیگر کشورها استفاده از شبکه‌های اجتماعی با گسترش روزافزون مواجه شده و تعداد کاربران این شبکه‌ها به‌طور دائم در حال افزایش است، اما باوجود دایره گسترده کاربران این شبکه‌ها، همچنان جای نمونه‌های کارآمد داخلی خالی بوده و بازار این بخش به شرکت‌های خارجی واگذارشده است.

البته ورود و فعالیت شبکه‌های خارجی به ایران هم کار چندان ساده‌ای نبوده و در ابتدا با  مخالفت‌های بسیار و مقاومت نهادهای متعدد مواجه شد، اما با اصرار دولت و پیگیری‌های صورت گرفته درنهایت برخلاف سال‌های گذشته فعالیت برخی شبکه‌ها در ایران استمرار پیداکرده و به‌جای فیلتر کردن، قرار بر آن شد که فعالیت این شبکه‌ها حالت مشروط داشته باشد.

از سوی دیگر از ابتدای کار، مسئولان بر لزوم طراحی نمونه‌های کارآمد داخلی تأکید کرده و همواره یادآور می‌شدند که لازم است در این خصوص شبکه‌های توانمند داخلی جایگزین نمونه‌های خارجی شوند اما تا زمان ایجاد نمونه‌های مناسب داخلی، فعالیت شبکه‌های خارجی در چارچوب خطوط قرمز نظام دنبال خواهد شد.

مزیت شبکه‌های اجتماعی

نکته دیگر آنکه حتی ارزش‌افزوده‌ای که در این بخش ایجاد می‌شود، لزوم فعالیت نمونه‌های داخلی را بیش‌ازپیش مشخص می‌کند. تا جایی که زمانی رئیس سازمان فناوری اطلاعات دراین‌باره متذکر شده بود (نباید مزیت شبکه‌های اجتماعی به جیب خارجی‌ها برود).

نصرالله جهانگرد درعین‌حال از پیگیری امور مربوط به آئین‌نامه حمایتی شکل‌گیری شبکه‌های اجتماعی داخلی در شورای عالی فضای مجازی خبر داده و گفته بود که در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با مشورت مرکز ملی فضای مجازی در حال تدوین پیش‌نویسی برای شکل‌گیری شبکه‌های اجتماعی داخلی هستیم و در این آئین‌نامه موضوع حمایت از شبکه‌های اجتماعی داخلی در سطح ملی که بتوانند بر اقتصاد کشور تأثیر بگذارند مورد تأکید قرارگرفته است.

شبکه‌های اجتماعی در دستور کار شورای عالی فضای مجازی

از سوی دیگر اهمیت این موضوع درنهایت موجب شد با وقفه‌ای چندماهه، چندی پیش دبیر شورای عالی فضای مجازی از پیگیری این موضوع در جلسات آتی شورای عالی فضای مجازی که با حضور رئیس‌جمهور برگزار می‌شود، خبر دهد.

اوایل هفته گذشته نیز با تشکیل جلسه شورای عالی این مسئله مورد پیگیری قرارگرفته و با نظر اعضای این شورا مصوب شد تا طرح تشویق و تسهیل ارائه خدمات برای حمایت از شرکت‌های فعال در توسعه شبکه‌های اجتماعی داخلی در جلسه آینده به شورا ارائه شود.

پس‌ازاین جلسه نیز وزیر ارتباطات در قالب حکمی علی‌اصغر عمیدیان، معاون وزیر و رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی را به‌عنوان مسئول ساماندهی شبکه‌های اجتماعی معرفی کرد. در بخشی از این حکم نیز تأکید شد که با همکاری و همیاری کلیه عوامل ذی‌ربط و بهره‌گیری از ظرفیت‌ها و امکانات وزارت، سازمان‌ها و شرکت‌های تابعه، زمینه فراگیر شدن شبکه‌های اجتماعی بومی فراهم شود.

دلیل بی‌مهری مردم به شبکه‌های اجتماعی داخلی

اما طی سال‌های گذشته برخی شبکه‌های اجتماعی موبایل در داخل کشور ایجاد شد و به فعالیت پرداختند اما هر یک از آن‌ها بنا به دلایلی موفق به کسب توفیق چندانی در این راه نشده و از رقابت جدی بازماندند. برای این ناکامی دلایل متعددی از سوی کارشناسان عنوان‌شده است.

حسن نجفی سولاری مشاور مرکز ملی فضای مجازی با تأکید بر اهمیت مباحث امنیتی این‌گونه عنوان کرده بود که امنیت مسئله‌ای است که باعث می‌شود کاربران آن‌چنان به سمت این شبکه‌ها تمایل نداشته باشند، چراکه به تصور بسیاری از افراد سرور این شبکه‌های داخلی در اختیار مسئولان یا در دست افراد خاص قرار دارد و ازاین‌رو اعتماد و اطمینانی به این شبکه‌ها وجود ندارد، بنابراین باید این اعتماد را در جامعه ایجاد کرد.

اطلاعات مردم در شبکه‌های اجتماعی داخلی رصد می‌شود؟

بحث دسترسی به اطلاعات کاربران ازجمله موضوعاتی است که طی این سال‌ها به‌عنوان مانعی مهم بر سر راه استفاده مردم از سرویس‌های مختلف داخلی از ایمیل‌های بومی گرفته تا شبکه‌های اجتماعی مطرح است.

وزیر ارتباطات در پاسخ به این سؤال تأکید کرده طبیعی است که شبکه‌های اجتماعی داخلی و خارجی در هر کشوری امکان رصد شدن داشته باشند، اما رصد کردن فعل‌وانفعالات به معنای نفوذ به حریم خصوصی افراد نیست.

محمود واعظی همچنین متذکر شد که دولت برای حریم خصوصی افراد احترام قائل است و هیچ شرکتی - چه داخلی و چه خارجی - اجازه ورود به حریم خصوصی مردم را ندارد، اما به هر صورت تحولات این فضا موردبررسی قرار دارد.

چرا شبکه‌های اجتماعی داخلی شکل نمی‌گیرد؟

اما رئیس سازمان تنظیم مقررات ارتباطات هم چندی پیش با بیان اینکه سازمان تنظیم مقررات زمینه فعالیت شبکه‌های اجتماعی و OTT را با استفاده از مشاوران خارجی طراحی و تعریف کرده‌ است، متذکر شد: به‌عنوان نماینده دولت تحت سؤال بودیم که چرا شبکه‌های اجتماعی داخلی شکل نمی‌گیرد و به همین دلیل در پیگیری این موضوع نشست‌های مشترکی با شورای عالی فضای مجازی و کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه و سازمان فناوری اطلاعات داشته و درنهایت کمیته‌ای چهارجانبه تشکیل و قانون‌گذاری برای ارائه مدلی برای کسب‌وکارهای شبکه‌های اجتماعی آغاز شد.

علی‌اصغر عمیدیان با اشاره به برگزاری جلساتی با فعالان این عرصه و اپراتورهای تلفن همراه گفت: در این جلسات موضوعات متعددی از مسائل اقتصادی و سرمایه‌گذاری گرفته تا مباحث فنی و زیرساختی، قانون‌گذاری و امنیتی موردبحث و بررسی قرار گرفت و در آن نمایندگان بخش‌ها نظرات خود را ارائه دادند که به‌عنوان‌مثال توسعه‌دهندگان شبکه‌های اجتماعی معتقد بودند هزینه‌های بالای توسعه سرویس به‌گونه‌ای است که باید پشتوانه حاکمیتی برای آن‌ها ایجاد شود.

رئیس سازمان تنظیم مقررات ارتباطات همچنین متذکر شد که توسعه شبکه‌های OTT می‌تواند موجب افزایش بهره‌وری و سرمایه‌گذاری اپراتورها شود، اما اپراتورها معتقدند این شبکه‌ها نباید روی خدمات صوتی تمرکز داشته باشند، هرچند درآمد حاصل از صوت در حال کاهش است. درعین‌حال اپراتورهای موبایل می‌گویند مباحث حقوقی و امنیتی نیز باید به‌صورت شفاف مشخص شوند تا مدل تجاری برد-بردی قابل‌تعریف باشد.

معاون وزیر ارتباطات در ادامه با بیان اینکه در حال حاضر در ارتباط با فعالیت این شبکه‌ها سه کارگروه در زمینه‌های زیرساخت، قوانین و سرمایه‌گذاری تشکیل‌شده است، افزود: قطعاً معتقدیم که تأمین مدل کسب‌وکار توسط حاکمیت صورت گیرد و قرار نیست این‌گونه باشد که از جیب بخش خصوصی تمام هزینه‌ها را پشتیبانی کنیم.

عمیدیان همچنین متذکر شد: ما به‌عنوان حاکمیت چارچوب تعیین می‌کنیم و شرایط صدور پروانه را تسهیل می‌کنیم. البته اعتقادی به صدور مجوز برای OTT ها نداشتیم اما در جلسه‌ با اپراتورها و نمایندگان شبکه‌های اجتماعی این‌گونه عنوان شد که در تعاملات بین‌المللی و کاری، نبود مجوز، شرکت‌ها را دچار مشکل خواهد کرد و بهتر است که مجوزی در این راستا ارائه شود.

جای خالی حمایت از شبکه‌های بومی

اما با تمام این تفاسیر بسیاری از فعالان بازار ICT از حمایت‌های کمرنگی که از آن‌ها صورت می‌گیرد به‌عنوان یکی از موانع اصلی فعالیت‌های خود اشاره‌ می‌کنند.

وزیر ارتباطات چندی پیش دراین‌باره یادآور شد: پیگیری مسائل مربوط به شبکه‌های اجتماعی داخلی در خصوص موضوعات حقوقی، قضایی و رفع تبعیض، امری مؤثر در پایداری و بقای این شبکه‌ها به شمار می‌رود. اعتقاد ما بر آن است که باید با شبکه‌های اجتماعی داخلی برخورد راحت‌تری صورت گیرد تا نسبت به شبکه‌های اجتماعی خارجی نگاه سخت‌گیرانه‌تری وجود داشته باشد.

وی همچنین با اشاره به شبکه داخلی بیسفون عنوان کرد: از زمانی که این شبکه ۱۳۰ هزار کاربر داشته موضوعات مربوط به آن را پیگیری می‌کردم و حال بر این اعتقادم که موفقیت بیسفون موجب اقتدار نظام خواهد شد.

اما واعظی با تأکید بر نقش سایر نهادها به سازمان صداوسیما اشاره کرد و گفت: جای تعجب دارد که صداوسیما در ارتباط با معرفی شبکه‌های اجتماعی داخلی سخت‌گیری می‌کند اما شبکه‌های پرمخاطب آن مدام تلگرام را تبلیغ می‌کنند.

وی در پاسخ به گلایه‌هایی که گاهی از سوی ارائه‌کنندگان شبکه‌های اجتماعی داخلی مطرح‌شده و از مشکلاتی که به‌واسطه نظارت دولتی ایجاد می‌شود هم اظهار کرد: ما هیچ محدودیتی برای این شبکه‌ها ایجاد نمی‌کنیم و در اولین شبکه داخلی که شروع به فعالیت کرد هم حتی ما خود از کاربران آن بودیم. اکنون بحث محدودیت این شبکه‌ها را نداریم، اما شبکه‌ای مانند بیسفون زمانی که کاربران آن زیاد شد نتوانست رشد لازم را داشته باشد که امیدواریم مشکلات این اپلیکیشن اصلاح شود. همچنین شنیده می‌شود برخی دانشگاه‌ها مانند دانشگاه شریف نیز برنامه‌ریزی مناسبی در این زمینه صورت داده‌اند.

حال با تمام این تفاسیر همچنان دسترسی و استفاده مردم از شبکه‌های اجتماعی داخلی درگیر  اما و اگرهای متعدد بوده و عملیاتی نشده است، اما درهرصورت حتی پس از ایجاد چنین شبکه‌هایی، بحث اقبال مردم مطرح است که این امر ایجاب می‌کند همان‌طور که‌ پیش‌ازاین در صحبت‌های مسئولان نیز تأکید شده، فعالیت شبکه‌های داخلی به‌گونه‌ای باشد که شرایط آن‌ها کاربران داخل ایران را به استفاده از نمونه‌های داخلی ترغیب کند.