روسیه و چین در پی حاکمیت دیجیتال

به گزارش واحد بین‌الملل سایبربان؛ در هفته آخر ماه اکتبر، مقامات و شخصیت‌های عالی‌رتبه رسانه‌ای روسیه و چین برای اولین بار در یک نشست رسانه‌ای مشترک در گوانگ ژو دیدار کردند. سخنگوهای طرفین، بهبود همکاری در حوزه رسانه‌های سنتی و دیجیتال، و تلاش جمعی دو کشور در مقابله با اقدامات رسانه‌های جریان اصلی غرب در کنترل فضای اطلاعاتی را به یکدیگر تبریک گفتند. آلکسی والین (Aleksey Volin)، معاون وزیر مخابرات و ارتباطات جمعی روسیه، طی یک سخنرانی در نشست مذکور، درباره ملاحظات دو کشور در زمینه امنیت سایبری که با هم تداخل دارند، به تفصیل سخن گفت. امنیت شبکه و توسعه سامانه‌های اطلاعاتی- ارتباطی مصون از خطر، محور صحبت‌های والین بود. او تضمین ثبات و آسیب‌ناپذیری بخش ملی اینترنت در برابر اقدام بیرونی را ضروری دانست».

از زمان تأسیس سازمان همکاری شانگهای در سال 2009، مقامات روسیه و چین بارها در خصوص اقدامات مشترک در حوزه امنیت سایبری به بحث و گفتگو نشسته‌اند. یک نمونه از همکاری قابل ملاحظه این دو کشور در این زمینه، در مفاد همکاری روسیه - چین طی سال‌های 2014 و 2015 شکل گرفت. در جریان این همکاری، هر دو کشور توافقنامه‌ای را امضا کردند که شامل پیش‌بینی اقداماتی در زمینه همکاری در حوزه امنیت سایبری بود. زمان اجرای این اقدامات، ماه مه همان سال تعیین شده بود. طبق اعلام امضاکنندگان، هدف توافق این بود که استفاده از فناوری اطلاعاتی طراحی شده به منظور دخالت در امور داخلی کشورها، تضعیف حاکمیت، تضعیف ثبات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی [و] بر هم زدن نظم عمومی، محدود گردد.

حاکمیت دیجیتال

با وجود این که همکاری دو کشور در زمینه امنیت سایبری از فراز و نشیب برخوردار بوده است، تأکید هر دو کشور بر حاکمیت دیجیتال، فرضیه محوری آنها در حوزه سیاست سایبری به شمار می‌رود. مؤلفه‌های عدم تجاوز که در توافق 2015 آمده بود، تا حدودی به دلیل زبان مبهم توافقنامه و عمدتاً به دلیل جاسوسی سایبری مستمر چینی‌ها، در همان مرحله اجرا متوقف ماند و به گِل نشست. فعالیت در سال 2016 به سطح بی‌سابقه‌ای رسید؛ به طوری که شرکت کاسپرسکی گزارش داد در هفت ماهه نخست سال 2016، تعداد 194 حمله سایبری از سوی چین انجام گرفته است. این در حالی است که در سال 2015، تعداد 72 مورد حمله سایبری گزارش شده بود. حملات مذکور، سازمان‌های دولتی، صنایع دفاع و هوافضا و همچنین شرکت‌های فناوری هسته‌ای را هدف گرفته بود و احتمالاً تعداد حملات، بیش از رقم اعلامی بوده است. سخنگوی کاسپرسکی به بلومبرگ اینطور گفت که فقط حدود 10% از مشتریان کاسپرسکی، داده‌های مرتبط با هک شدن شبکه امنیتی خود را به این شرکت ارسال می‌کنند.

با وجود حملات مذکور، روسیه و چین حداقل در ظاهر به همکاری خود در حوزه امنیت سایبری ادامه می‌دهند. در ماه آوریل، نخستین نشست روسی- چینی در خصوص امنیت اینترنت در مسکو برگزار شد و نشست رسانه اینترنت چین- روسیه آقای والین چند ماه بعد برگزار شد. افزون بر این، طبق اعلام معاون وزیر امور خارجه روسیه، اولگ سیرومولوتوف (Oleg Syromolotov)، نمایندگان وزارت امور خارجه و خدمات اطلاعاتی هر دو سال یک بار، در زمینه مسائل امنیت سایبری با مقامات چینی مشورت می‌کنند. هر چند که این تبادلات، هم‌ارز با توافقات اساسی نیست.

حاکمیت دیجیتال به شیوه‌های متعدد با مفهوم دموکراسی مستقل که از سوی کرملین تبلیغ می‌شود شباهت دارد. دموکراسی مستقل بدین معناست که روسیه حق دارد برای حفظ ثبات و حاکمیت خود در مسائل داخلی، از اصول مردم‌سالارانه مشخصی صرفنظر کند. به همین شیوه، حاکمیت سایبری، رویکرد جهانی و امریکایی غالب در زمینه حاکمیت دیجیتال را به چالش می‌کشد. دیدگاه روسیه و چین درباره قانون اینترنت، اختیار بیشتری برای کشورها قائل است و فعالیت سایبری را اقدامی می‌بیند که نه در یک محیط داده فاقد ملیت، بلکه در حوزه قضایی کشورها اتفاق می‌افتد.

حسادت سایبری

روسیه و چین، بیش از آن که یک ائتلاف باشند، پیوندی مصلحتی دارند که منعکس‌کننده یک اولویت مشترک است: پایداری نظام. این امر تا حدودی موجب حسادت روسیه به چین می‌شود؛ زیرا چین کنترل نسبتاً جامعی بر فضای سایبری ملی دارد. این مسئله به طور خاص در علاقه روس‌ها به نظارت بر ترافیک اینترنت، آشکار است. آندره کولسنیکوف (Andrei Kolesnikov)، مدیر مرکز هماهنگی دامنه سطح بالای RU، اشاره کرد که اقدامات نظارتی از قبیل بازرسی عمیق بسته، که به خوبی در زیرساخت‌های چین به کار گرفته شده‌اند، در روسیه نیز مورد اقبال فراوان قرار گرفته‌اند. به اعتقاد کولسنیکوف، تدابیر هدفمندانه‌تری همچون حملات مرد میانی، که چین به خوبی برای ممانعت از اقدامات رمزنگاری از آن بهره گرفته، ممکن است از سوی دولتمردان روسی هم مورد اقبال مشابه قرار گرفته باشند. با توجه به مخالفت روسیه با رمزنگاری مصرف‌کننده، این ابزارها احتمالاً جذابیت خاصی برای کشور روسیه داشته باشند.

به اعتقاد سایر کارشناسان فناوری اطلاعات روسیه، در عین حال که کنترل روسیه بر اینترنت ممکن است رو به افزایش باشد، ایجاد سامانه‌ای مشابه دیوار آتشین بزرگ چین، فوق‌العاده پرهزینه خواهد بود و ملاحظات سیاسی و مالی، مانع از راه‌اندازی آن شده است. آلکسیس اوسکین (Aleksei Os’kin)، مدیر پشتیبانی فنی ایسِت (ESET) از افزایش نظارت و سانسور خبر داده است اما گفته این نظارت و سانسور، به شدت کار چینی‌ها نیست. اوسکین می‌گوید: «کشور ما در همان مسیر مشابه چین حرکت می‌کند اما از دیوار آتشین چین، نسخه‌برداری نمی‌کند.» وی انجام چنین کاری را بسیار پرهزینه و به لحاظ فنی دشوار می‌داند: «مسدود کردن آدرس وب‌سایت یک مسئله است و فیلتر کردن و تحلیل داده‌های در حال انتقال، مسئله کاملاً متفاوت دیگری است.»

رویه ضدامریکایی در فضای سایبری

مشارکت راهبردی چین و روسیه، چیزی بیش از تبادل اطلاعات است. این مشارکت، حرکتی است بر خلاف روال رایجی که در ابتدای قرن جاری توسعه یافت؛ روالی که اینترنت را به یکی از حوزه‌های آزادی بیان تبدیل کرد. در واقع، به نظر می‌رسد همکاری روسیه و چین در حوزه امنیت سایبری، بر مبنای مخالفت با اصول امریکایی‌ها درباره حاکمیت اینترنت، پایه‌ریزی شده است.

حاکمیت دیجیتال در پی آن است که فناوری در خدمت کشور باشد، نه کشور در خدمت فناوری. گسترش احساسات ضدامریکایی و مظنون بودن به تبانی میان شرکت‌ها و دولت‌های غربی، انگیزه حرکت به سمت حاکمت دیجیتال را به شدت افزایش داده است. در ماه مه سال جاری، سرگئی ژلزنیاک (Sergei Zheleznyak)، به‌کارگیری نرم‌افزاری داخلی را گامی حیاتی در تضمین حاکمیت دیجیتال روسیه دانست. شخصیت‌های شناخته شده روسیه مخصوصاً در بخش فناوری اطلاعات، از جمله ایگور اشمانوف (Igor Ashmanov)، کارآفرین فنی صریح‌اللهجه و همسر ناتالیا کاسپرسکی (Natalya Kasperskaya، مدیر سابق شرکت کاسپرسکی) به شیوه مشابهی بر این مفهوم تأکید کرده‌اند. این بدان معنا نیست که روسیه، از سطح نفوذ اینترنت در سرزمین خود یا از گسترش فناوری دیجیتال، نگران است؛ بلکه بدین معناست که روسیه در پی یافتن شریکی برای پایه‌ریزی بنیادهای حقوقی ملی - و احتمالاً در آینده، بین‌المللی- است تا مطمئن شود که اینترنت، ابزاری در خدمت کشور است نه در خدمت مخالفان. همان طور که ایونی موروزوف (Evgeny Morozov) در کتاب خود با عنوان توهم خالص می‌گوید: «اکثر دولت‌های خودکامه هم‌اکنون رشد فرهنگ اینترنت را اجتناب‌ناپذیر می‌دانند؛ آنها گزینه‌های کمی در اختیار دارند: یا باید راه‌هایی پیدا کنند که اینترنت را با روایت خود تطبیق دهند- یا این خطر را بپذیرند که روایت‌هایشان توسط دیگران شکل بگیرد.» مدودف (Medvedev)، معاون اول رئیس‌جمهور، در سال 2015 در مصاحبه با روزنامه چینی پیپلز دیلی (People’s Daily)، با تکرار این دیدگاه، گفت: «سیاست و سیاستمداران باید جلوتر از فناوری حرکت کنند و قبل از آن که فناوری، یک واقعیت تازه بیافریند، راه‌حل‌های مناسبی پیدا کنند.»

--------------------------------------------------------------------------------------

1.    deep packet inspection (DPI)

2.    man-in-the-middle attacks (MitM)

3.    یک شرکت امنیت سایبری روسی