در حکمرانی فضای مجازی داده‌ها بر دولت نظارت دارند

به گزارش  کارگروه بین الملل سایبربان  به نقل از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، پنجاه و هفتمین جلسه از سلسله نشست‌های نقد و اندیشه با موضوع «حکمرانی در فضای مجازی» با حضور مهدی فسنقری، معاون پژوهشی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات و رضا عزمی دانشیار گروه مهندسی کامپیوتر و رئیس مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات دانشگاه الزهرا برگزار شد.
مهدی فسنقری در ابتدای این نشست با اشاره به اینکه در فضای مجازی مرزها تعریف دیگری دارند، گفت: حکمرانی به این معنی است که فرایندی در نهادهای موجود شکل می‌گیرد که می‌تواند به اعمال قدرت منتهی شود، البته در این حوزه قانون و  مقررات نیز دخیل هستند.
وی افزود: در حکمرانی دولت، بخش خصوصی و درنهایت مردم را هم داریم که در ارتباط باهم عمل می‌کنند، حکمرانی فضای مجازی فضای تنیده‌ای از فضای مجازی و واقعی است که دارای توان، قدرت و هنجارها و ارزش‌هایی است که در برخی از حوزه‌ها همان مرزهای واقعی در فضای مجازی وجود دارد اما در برخی حوزه‌های دیگر مرزهای جدیدی تعریف می‌شود.
عزمی نیز بابیان اینکه در حکمرانی فضای مجازی عقب هستیم، گفت: برای فعالیت در این فضا نیاز به زیرساخت و پلتفرم و رگولاتوری داریم که هم‌اکنون رگولاتوری سنگین باعث حذف سرویس‌ها می‌شود به همین دلیل در عصر جدید رگولاتوری های سبک حداقلی تصمیم‌گیری می‌کنند.
وی به اجزای حاکمیت در فضای مجازی اشاره کرد و افزود: این اجزا دولت، بخش خصوصی و نهادهای غیردولتی هستند که در ابتدا باید دیتاها برای استفاده این اجزا باز شود و زمانی که صحبت از حکمرانی در فضای مجازی داریم به معنای نظارت دولت برداده‌ها نیست بلکه برعکس داده‌ها بر دولت نظارت دارند.
 

تصمیم سازی در فضای مجازی مبتنی برداده به‌روز، واقعی و صحیح باشد

معاون پژوهشی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات، تأکید کرد: معنی درست این است که تصمیم سازی مبتنی برداده به‌روز، واقعی و صحیح انجام شود و این معنی تصویر غلطی که از حکمرانی در فضای مجازی وجود دارد را تغییر می‌دهد.
وی افزود: هم‌اکنون استارت آپ های بسیاری وجود دارند که می‌توانند با داده‌ها و خدمات در اختیار دولت، سرویس‌های خوبی راه‌اندازی کنند که به این شکل این بخش می‌تواند به‌صورت بازوی دولت عمل کند و دولت نیز کوچک‌تر می‌شود و فقط به سیاست‌گذاری می‌پردازد.
فسنقری نیز با اشاره به اینکه رگولاتوری فضای مجازی در دنیا دچار تغییر و تحولات بسیاری شده است، گفت: در دنیا به این نتیجه رسیده‌اند که رگولاتوری در 3 موضوع خدمات، محتوا و زیرساخت تعریف می‌شود.
وی به موضوع رگولاتوری فرکانس به‌عنوان یک مثال در ایران اشاره کرد و افزود: در این حوزه صداوسیما و وزارت ارتباطات متولی هستند درصورتی‌که بر اساس قانون وزارت ارتباطات متولی این حوزه معرفی‌شده است.
معاون پژوهشی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات، تصریح کرد: در دنیا قدرت دولت در حوزه ارائه خدمات کم شده و بیشتر بخش خصوصی و جامعه مدنی انجام می‌دهند که این موضوع تفاوت اصلی فضای واقعی و فضای مجازی است.
 

با استفاده از دیتا، ابر چالش‌ها قابل‌حل هستند

فسنقری با اشاره به برنامه‌ریزی برای استفاده از فضای مجازی برای حل ابر چالش‌ها، تصریح کرد: ما با چهار ابرچالش محیط‌زیست، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مواجه هستیم و عامل مشترک بین این ابرچالش‌ها دیتا است و بر اساس دیتا این ابر چالش‌ها قابل‌حل است.
در ادامه این نشست، رئیس مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات دانشگاه الزهرا بابیان اینکه در حوزه ساختار شبکه های اجتماعی از دنیا عقب نیستیم، گفت: اما به دلیل عدم حکمرانی، آفت این فضا را داریم اما از مزایای آن نمی‌توانیم استفاده کنیم.
وی به ورود نسل‌های جدید تلفن همراه اشاره کرد و افزود: این در حالی است که از نسل‌های حال حاضر تلفن همراه استفاده آن‌چنانی نشده و ما خواهان استفاده از نسل‌های جدید هستیم.
این استاد دانشگاه به فعالیت تاکسی‌های اینترنتی و فروشگاه‌های مجازی اشاره کرد و گفت: بر اساس اطلاعات جمع‌آوری‌شده در این کسب‌وکارها می‌توانیم برای ارائه سرویس‌های مختلف به مردم استفاده کنیم درصورتی‌که هم‌اکنون برای ارائه سرویس‌ها از دسته‌بندی دهک‌ها استفاده می‌کنیم.
وی بابیان اینکه ما در حوزه فناوری وضعیت خوبی داریم، افزود: مشکل ما در استفاده و ارائه سرویس از فناوری است و اگر بتوانیم ۲۰ درصد مشکلات اصلی مرتبط با توسعه فناوری را مرتفع کنیم خودبه‌خود ۸۰ درصد مشکلات دیگر نیز حل می‌شود.
فسنقری نیز داده‌ها را ثروت و دارایی هر کشوری عنوان کرد و گفت:  در کشور ما بعضی از موارد و اهمیت آن در حوزه داده‌ها مغفول مانده است. 
وی بابیان اینکه بودجه‌ها در کشور بر اساس ابرچالش‌ها برنامه‌ریزی نمی‌شود، افزود: برخی از این ابرچالش‌ها سخت‌افزاری نیست و رویکرد بالا به پایین در تدوین بودجه‌ها باید تغییر کند.

یک سند تدوین‌شده متقن درباره تولید محتوا در فضای مجازی نداریم

معاون پژوهشی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات به شبکه ملی اطلاعات اشاره کرد و گفت: اگر در شبکه ملی اطلاعات موضوع تکالیف و اولویت‌ها مشخص‌شده است چرا هنوز موضوع  خدمات تبیین نشده است.
وی به راه‌اندازی CDN ها اشاره کرد و افزود: این کار برای شکل‌گیری اکوسیستم اقتصادی محتوا انجام‌شده درصورتی‌که این فضا از طریق حضور بخش خصوصی فعال می‌شود و با امکان ارائه خدمات جذاب این اکوسیستم شکل می‌گیرد و در نبود این بخش هرچقدر CDNها توسعه داده شود این اکوسیستم شکل نمی‌گیرد.
فسنقری با اشاره به اینکه هم‌اکنون صداوسیما و وزارت ارشاد در حوزه محتوا فعالیت می‌کنند، تصریح کرد: آیا ما یک سند تدوین‌شده متقن در مورد تولید محتوا داریم که بتوانیم بر اساس آن این حوزه را توسعه دهیم؟ 
وی با اشاره به اینکه شرکت‌ها در حوزه فضای مجازی حکمرانی می‌کنند، افزود: در کشوری مانند آمریکا شرکت‌های بزرگ در فضای مجازی حکمرانی می‌کنند درصورتی‌که در ایران اجزای دولت برای کاهش قدرت خود یکپارچه نیستند.
معاون پژوهشی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات با اشاره به تدوین سند کودک و فضای مجازی در وزارت ارتباطات، گفت: برای ما بهتر است که نهاد متولی این حوزه این اقدامات را انجام دهد اما آیا دستگاه دیگری این کار را انجام داد؟
وی افزود: دستگاه‌های مختلف در این حوزه فعالیت می‌کنند اما به نتیجه ملموس در این حوزه در جامعه منجر نشده است.
عزمی به الزام مقررات زدایی در این حوزه تأکید کرد و گفت: بهتر است افرادی که در این حوزه در حال فعالیت هستند در یک‌زمان کوتاه مشکلات این حوزه را حل کنند.
وی با اشاره به شرایط فعلی کرونایی کشور، افزود: این وضعیت ما را به‌اجبار به این سمت حرکت می‌دهد و چاره‌ای نداریم که در نگرش فکری خود به این سمت تغییر داشته باشیم.
استاد دانشگاه الزهرا به حل بسیاری از مشکلات کشور به‌وسیله سرویس‌های فناوری اشاره کرد و گفت: اگر متولیان این حوزه امکان تشخیص و حل مسائل را ندارند جای خود را به کسانی که این توانایی رادارند که در یک‌زمان مشخص این مسائل را حل کنند، بدهند.
وی افزود: وقتی فناوری اطلاعات را توسعه دهیم تمام حوزه‌ها و خدمات را می‌تواند پشتیبانی کند.
فسنقری نیز با اشاره به اینکه برخی از مشکلات حکمرانی فضای مجازی مربوط به حکمرانی در فضای واقعی است، گفت: سازوکارهای و قوانین و مقررات نهادهای مختلف و فرایند ارتباط بین این نهادها که در فضای واقعی وجود دارد بر فضای مجازی تأثیر می‌گذارد.
 

اعتماد با دستور به وجود نمی‌آید بلکه به‌مرور به دست می‌آید

وی به دیوایس، نرم‌افزار، خدمات و شبکه به‌عنوان بخش‌های مختلف فناوری اطلاعات اشاره کرد و افزود: برای کشورهایی مانند ایران توصیه‌شده است که نیازی نیست در تمام این بخش‌ها ورود و سرمایه‌گذاری کند بلکه باید در خدمات سرمایه‌گذاری انجام شود.
معاون پژوهشی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات با اشاره به تدوین برنامه تحول دیجیتال توسط وزارت ارتباطات، گفت: این سند در مرحله تصویب قرار دارد و بعدازآن باید در دولت سرلوحه کار تمام وزارتخانه‌ها باشد و برنامه‌های اجرایی وزارتخانه‌ها متأثر از برنامه تحول دیجیتال طراحی شود تا این برنامه به هدف خود برسد.
وی به امنیت در فضای مجازی نیز اشاره کرد و افزود: هم‌اکنون در دنیا موضوع امنیت به سمت آسایش و خدمات ملی در حال تغییر است و باید بررسی کنیم که سیاست‌های ما در حوزه فضای مجازی در راستای تراست ( ایجاد اعتماد) بوده است یا نه؟ آیا این سیاست‌ها سد توسعه ICT شده است یا به آن کمک کرده است.
فسنقری تصریح کرد: در حکمرانی مرز ما در فضای مجازی مشخص نشده است و به‌طور مثال اگر مالکیت معنوی در این فضا مشخص نشود رشد خدمات نخواهیم داشت.
عزمی با اشاره به اینکه امنیت نیاز الزامی حوزه فضای مجازی است، تصریح کرد: درصورتی‌که تراست چگونگی ایجاد اعتماد است، مثلاً نمی‌توانیم دستوری بگوییم به این شبکه اجتماعی اعتماد کنید بلکه باید برای ایجاد اعتماد خدمات خوبی ارائه کنیم تا بتوانیم آن را بسازیم.
وی به نبود شرکت‌های بزرگ ازنظر فکری اشاره کرد و افزود: دولت همین شرکت‌های کوچک و متوسط را به‌عنوان بازوهای خود بپذیرد و رگولاتوری سبک با حضور یکی دو نفر از بخش‌های مختلف که می‌توانند تصمیم گیر باشند تشکیل دهد و در مدت کوتاهی مشکلات مطرح و در زمان مشخصی حل شود.
فسنقری به حضور شرکت‌های بزرگ در حوزه IT اشاره کرد و گفت: شرکت‌های بزرگ IT با خرید زیرمجموعه‌های کوچک به توسعه اکوسیستم‌های IT کمک می‌کنند و صرف حمایت دولتی از استارت آپ ها غلط است.
وی افزود: رگولاتوری در این حوزه وظیفه دارد طوری برنامه‌ریزی کند که حداقل 2 شرکت بزرگ در این حوزه حضورداشته باشند که هم رقابت و هم کیفیت خدمات و سرویس‌ها مناسب باشد.
معاون پژوهشی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات رویکرد دیگر در این حوزه را اتحاد بین‌المللی عنوان کرد و گفت: در این روش برخی کشورها با کشورهای صاحب تکنولوژی، توانمندی خود را با توجه به زیرساخت‌های موجود به اشتراک می‌گذارند و به برندهای بزرگ‌تر متصل می‌شوند و در این شرایط پایداری و سود شرکت‌ها تضمین می‌شود و اکوسیستم اقتصادی این حوزه نیز تقویت می‌شود.

از ظرفیت تکنولوژی های موجود استفاده کامل نمی‌شود

عزمی نیز در ادامه این نشست با اشاره به عدم آگاهی در استفاده از تکنولوژی مانند استفاده از نسل‌های قبل تلفن همراه، گفت: درحالی‌که 70 درصد امکان استفاده از تکنولوژی نسل‌های گذشته تلفن همراه وجود دارد اما از ظرفیت این تکنولوژی به‌طور کامل استفاده‌نشده است.
وی بابیان اینکه موافق تست و کاربرد تکنولوژی های جدید مانند 5G است، افزود: هیچ زمانی مشکل ما تکنولوژی نبوده است و از همین تکنولوژی های موجود هم می‌توانیم استفاده کنیم.
این استاد دانشگاه با اشاره به شرایط کرونایی کشور تصریح کرد: به‌راحتی می‌توانیم احراز هویت را به‌صورت الکترونیکی انجام دهیم تا نیاز به حضور چندباره افراد در مراکز و دفاتر نباشد.
فسنقری درباره ورود تکنولوژی جدید، گفت: هم‌اکنون بسیاری از سرویس‌های دولت الکترونیک در بستر ۴G ارائه می‌شود ولی آیا از تمام ظرفیت‌های نسل‌های قبلی مانند 2G استفاده‌شده است که این‌گونه نیست. 
وی افزود: بر اساس بررسی‌های به‌عمل‌آمده کشورهایی که از 5G استفاده می‌کنند اکوسیستم چرخه خدمات بر اساس این تکنولوژی در آن‌ها راه‌اندازی شده است و بقیه دستگاه‌ها نیز وظایف خود را در این حوزه انجام داده‌اند و به دلیل استراتژیک بودن 5G تمام کشورها به سمت این تکنولوژی می‌روند.
معاون پژوهشی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات تصریح کرد: توسعه زیرساخت‌ها باید انجام شود و بخش خدمات باید بتواند خود را با این توسعه‌ها همراه کند چراکه فناوری سرعت بالایی دارد و رقابت بین کشورها و شرکت‌های بزرگ زمانی برنده خود را تعیین می‌کند که از این فرصت توسعه فناوری استفاده کنند.
وی با اشاره به قانون برنامه ششم توسعه برای تجهیز روستاها به اینترنت پرسرعت، افزود: به دلیل سرعت فناوری نمی‌توانیم از توسعه فناوری جلوگیری کنیم و معطل انجام وظایف بقیه بخش‌ها باشیم و باید تغییر نگرشی در این حوزه به وجود آید که نمی‌توانیم با سرعت و روش گذشته خدمات ارائه دهیم.
فسنقری با اشاره به اینکه اکوسیستم خدمات و سرویس‌ها در روستاها شکل نگرفته است، گفت: اگر ما توسعه فناوری را در روستاها نداشته باشیم باعث شکاف حکمرانی بین شهر و روستا می‌شود.
 

عدم توسعه فناوری باعث ایجاد نارضایتی مدنی می‌شود

وی با اشاره به اینکه باید از فناوری موجود به‌صورت کامل استفاده کرد، افزود: بااین‌حال باید توسعه فناوری ادامه داشته باشد چراکه در آینده اگر جامعه خدماتی را بخواهد که مانتوانیم ارائه کنیم باعث ایجاد نارضایتی مدنی می‌شود.
فسنقری به حوزه‌های موتور جستجو و شبکه های اجتماعی اشاره کرد و گفت: ما در این حوزه‌ها زمانی ورود کردیم که به تهدید رسیده بودیم و باید در آینده طوری عمل کنیم که این‌گونه نشود و فناوری را برای مباحث اقتصادی و ضد امنیتی متوقف نکنیم.
عزمی نیز در پایان سخنان خود با اشاره به نیاز به فناوری‌های جدید در کشور تأکید کرد: باید برای استفاده از این فناوری ها تمرین ارائه سرویس و خدمات کنیم و به این نتیجه برسیم که برای ما چه چیزی موردنیاز است، به‌طور مثال ببینیم 5G برای ما چه مزیتی دارد.
وی افزود: باید داده‌ها و خدمات و حتی نوآوری‌ها را باز بگذاریم تا بتوانیم به سرویس و خدمات برسیم.