تهدیدات نامتقارن میدان مبارزه‌ی روباتیک

مقدمه:

ایالات‌متحده مدت بسیار زیادی است که تلاش می‌کند خود را پیشرفته‌ترین کشور در زمینه‌های مختلف فناوری اطلاعات نشان بدهد. به همین منظور ارتش این کشور در بازه‌های زمانی مختلفی سامانه‌های سایبری، روباتیک و جنگ الکترونیکی جدیدی را ایجاد می‌کند. از طرفی هزینه‌ی ساخت سامانه‌های خودمختار روز به روز کاهش یافته و فناوری آن‌ها بهبود پیدا می‌کند. این موضوع تا جایی پیشرفته است که آمریکا از این پیشرفت بی‌حدوحصر، به‌عنوان یک تهدید برای خود یاد کرده و اعلام می‌کند که حتی کشورهایی با بودجه‌ی محدود نیز می‌توانند به‌راحتی پیشرفته‌ترین سامانه‌های آن‌ها را با تهدیداتی جدی مواجه کنند. به‌تازگی یکی از اندیشکده‌های نظامی آمریکایی در یادداشتی به بررسی دیدگاه مقامات ارشد نظامی این کشور در مورد نبردهای نسل آینده و نقش بی‌بدیل روبات‌ها در آن پرداخته است. شرح مقاله مذکور، در ادامه منتشر شده است:

میدان مبارزه‌ی روباتیک

با وجود پیشرفته فناوری‌های نظامی میدان مبارزه، خطر تهدیدات نامتقارن و کم‌هزینه برای ارتش آمریکا، امری ثابت شده است. نبرد عراق و افغانستان نشان داد، ازدیاد بمب‌های متداول و استاندارد (COTS¹)، می‌تواند تأثیر شدیدی روی فناوری‌های عملیاتی فوق پیشرفته‌ی آمریکا داشته باشد. روبات‌ها نیز به علت قدرتمند و متن‌باز بودن نرم‌افزار مورد استفاده، پتانسیل تحمیل آسیب‌های مخرب مشابهی را به نیروهای آمریکایی دارند. به‌عنوان مثال می‌توان به کاری که داعش اخیراً با اتصال بمب‌های دست‌ساز به خودرو‌های بی راننده انجام داد، اشاره کرد.
سامانه‌های روباتیک مختلفی با اهدافی مانند حمل‌ونقل، بازیابی نیروها و مبارزه‌ی مستقیم برای استفاده در ارتش توسعه داده شده است. این سامانه‌ها به شدت پیچیده بوده و به‌خصوص در تعداد بالا، برای استفاده در برابر بیشتر دشمن‌هایی که ارتش آمریکا با آن‌ها روبه‌رو می‌شود، مقرون به صرفه نیستند. گسترش سریع پهپادها، تجهیزات روباتیک و سایر ماشین‌آلات سفارشی‌سازی شده به استثنای ظرفیت ترابری آن‌ها، می‌تواند هزینه‌ای کمتر از 25 هزار دلار را داشته باشد و با توجه به هزینه‌ی ذکر شده، دشمن‌هایی با بودجه‌ی کم نیز می‌توانند قابلیت استفاده از آن‌ها را به دست آورده و ممکن است به یک‌باره این کار را انجام دهند.

سیستم‌های روباتیک موردبحث در این مقاله، سامانه‌ی زمینی (چرخدار و زنجیر دار) و هواگردها (ثابت بال²  و گردنده بال³) هستند. سامانه‌های دریایی نیز جزو این تجهیزات به حساب می‌آیند؛ اما تهدید قابل‌توجهی را برای نیروهای زمینی آمریکا ایجاد نمی‌کنند. سامانه‌های ذکر شده می‌توانند به‌طور کاملاً خودکار یا کنترل از راه دور عمل کنند. سامانه‌های تهدید، ممکن است به پروتکل‌های ارتباطی معمولی مانند امواج رادیویی، وای فای، تلفن‌های همراه، ماهواره‌ها و بلوتوث تکیه داشته باشند. این روبات‌ها قدرت پردازش‌های خود را از ابزارهایی در بازه‌ی «پردازنده‌های جاساز شده بسیار ضعیف» (low-end embedded processor) و اف. پی. جی. ای‌ها (⁴FPGA) تا لپ‌تاپ‌ها و سامانه‌های ابری به دست می‌آورند. هدف، ایجاد روبات‌هایی دارای قدرت پردازشی، امکان تجزیه‌وتحلیل و قدرت تصمیم‌گیری انجام کارها به صورتی است که نیاز به نگه‌داشتن ارتباط برای هدایت آن به حداقل برسد.

یکی از مقامات نظامی آمریکایی در این رابطه معتقد است: «نسل جدید پهپادها، توانایی درک راهبرد جنگ‌های هوایی آینده را دارند. نه تنها ابزارهای خودمختار افزایش خواهد داشت، تعداد کارکنان و عملیات ناکارآمد کاهش می‌یابد. برنامه‌ریزان دفاعی این موضوع را یک ویژگی بسیار مهم برای حفظ تاکتیک‌ها در میدان جنگ می‌دانند.»
آمریکا ادعا می‌کند یکی از نگرانی‌های ارتش آن‌ها، احترام به قوانین جنگ است. با وجود این زمانی که بسیاری از دشمنان، به‌خصوص غیردولتی‌ها در نظر گرفته شوند، بسیاری از آن ملاحظات در چرخه تصمیم در نظر گرفته نشده و یک فرآیند ساده شکل می‌گیرد.
تأثیراتی که این روبات‌ها می‌توانند علیه نیروهای آمریکایی داشته باشند به‌وسیله‌ی قابلیت حمل آن‌ها محدود شده است. بیشتر سامانه‌های هوایی قادر به حمل محموله‌ای با وزن 2.2 کیلوگرم یا کمتر هستند. همچنین روبات‌های زمینی دارای ظرفیت حمل بالاتری هستند؛ اما بیشترین توانایی آن‌ها 4.5 کیلوگرم است. با وجود این محدودیت‌ها، هنوز هم به‌سادگی می‌توان تصور کرد که روبات‌ها قابلیت گیچ کردن، مختل کردن و از بین بردن نیروهای آمریکایی را دارند. ممکن است گیج کردن به شکل حیله در یک مکان و ایجاد تأثیرات جانبی در یک مکان دیگر استفاده شود. روبات‌های مبارز توانایی مختل کردن سیگنال‌های ارتباطی یا جعل سیگنال‌های موقعیت‌یاب جغرافیایی را دارند. تخریب ممکن است از طریق گسترش یک سلاح و موشک خوشه‌ای یا ساخت یک موشک انفجاری همراه⁵ (MEFPs) صورت گیرد.
با توجه به محدودیت‌های فعلی و روش‌های کنترل روبات‌ها، این سامانه‌ها در مناطق شهری و اطراف شهر که محل‌های زیادی برای پنهان شدن فرد هدایتگر وجود دارد، بسیار خطرناک و کشنده هستند. هر چند که کنترل و هدایت روبات‌ها به سوی هدف در زمین‌های شهری بسیار مشکل‌تر از محیط‌ها و زمین‌های باز است. این نوع محیط‌ها مکانی بهتر برای سامانه‌های زمینی، پشتیبانی بهتر از شبکه‌ی ارتباطات و شارژ کردن آن‌ها محسوب می‌شوند.

محبوبیت پهپادها رو به افزایش بوده و به‌صورت گسترده‌ای در دسترس هستند. اشخاص حقیقی می‌توانند انواع مختلف پهپادها را با پرداخت چند صد تا چند هزار دلار از فروشگاه‌های مختلف یا خرده‌فروشی آنلاین خریداری کنند. این پهپادها در شکل‌های مختلف یک ملخه، چند ملخه و ثابت بال وجود دارند. بیشتر این پهپادها با هدف مأموریت‌های نظارتی به همراه توانایی ظرفیت پایین حمل محموله وجود دارند؛ اما نمونه‌های گران‌تر آن می‌تواند تا وزن 2.2 کیلوگرم را نیز تحمل کند. توانایی حمل پهپادها روی محدوده و مدت‌زمان پرواز آن‌ها تأثیر می‌گذارد. سیستم‌های فعلی با توجه به محدودیت‌های باطری و ارتباطی تنها می‌توانند 20 دقیقه و در شعاع کمتر از یک 1.6 کیلومتر به پرواز خود ادامه دهند.

برای آموزش پرواز به این سامانه‌ها، قابلیت‌های خلبان خودکار (autopilots) مانند دستگاه‌های اپن‌پایلوت⁶ (OpenPilot) و اردوپایلوت⁷ (ArdoPilot) داده شده است. محدودیت پرواز پهپادها به‌زودی از بین می‌رود و دستگاه‌های خلبان خودکار در دسترسی مانند پیکسهاواکس (Pixhawk) در ترکیب با نرم‌افزارهای متن‌باز، تجربه‌ی کمی از پرواز مستقل را ایجاد می‌کند.
روبات‌های زمینی نیز به ‌صورت‌های متنوعی در سطح بازار وجود دارند. همانند سامانه‌های هوایی و سامانه‌های زمینی که در حال حاضر رایج نیستند؛ اما به‌سرعت در حال فراگیر شدن هستند. مدل‌های گران‌قیمت این روبات‌ها، در خارج از بسته‌بندی، دارای استقلال نسبی هستند. برای سامانه‌های بدون این قابلیت، ارائه نرم‌افزاری متن‌باز مانند «سیستم‌عامل روبات»⁸ (ROS) که نیاز به دانش تخصصی ندارند، ساخت یک سیستم مستقل را سریع‌تر می‌کند. این نرم‌افزار متن‌باز اجازه‌ی ادغام سریع حسگرها، رله، رایانه و ایجاد یک روبات سفارشی را برای کاربر فراهم می‌کند. این نوع از کدهای متن‌باز موانع ایجاد یک سیستم پیچیده با فناوری بالا را کاهش می‌دهد.
در حال حاضر ارتش آمریکا وجود حملاتی از نوع «بردار حمله»⁹ (attack vectors) را پیش‌بینی نمی‌کند و آمادگی مقابله با آن‌ها را ندارد. آمریکا در یک نبرد همزمان، برتری هوایی داشته یا به‌سرعت آن را ایجاد می‌کند. از طرفی پهپادهایی که سرعت حرکت و قدرت اختفای کمی دارند به‌راحتی توسط ضد هوایی‌ها و نیروهای زمینی شناسایی شده و مورد هدف قرار می‌گیرند؛ اگرچه می‌توان گروهی از پهپادها را با اهدافی مانند انحراف، ایجاد طعمه و اختلال در محیط آماده کرد یا آن‌ها را مستقیم برای انجام هدف اصلی فرستاد.
احتمالاً آینده متعلق به پهپادهای کوچک است. رابرت ورک (Robert Work)، معاون وزیر دفاع آمریکا و شان بریملی (Shawn Brimley)، معاون اجرای مدیر و مدیر مطالعات مرکز امنیت جدید آمریکا (CNAS¹⁰)، استدلال کرده‌اند: «می‌توان با صرف هزینه‌ای معقول و کم، تعداد زیادی سامانه‌ی بی‌سرنشین را برای نابودی سیستم‌های دفاعی دشمن تولید کرد. ایجاد قابلیت بقا منحصر به یک پلتفرم نیست بلکه به گروهی از سیستم‌ها تعلق دارد.» از طرفی می‌توان از «راه برد جبران»¹¹ (offset Strategy) جدید مانند دسته‌ی کوچکی از روبات‌ها و بمب‌های کنار جاده‌ای¹² (IED) استفاده کرد. اگر چه آمریکا سامانه فالانکس¹³ (Phalanx) را نیز در اختیار دارد. سامانه‌های مذکور برای استفاده از موشک‌های هدایت‌شونده¹⁴ (dumb missile) طراحی شده است. همچنین می‌توان از روبات‌ها برای انجام مانور گریز یا جایگزینی برای استراتژی فالانکس (در مکان‌هایی که امکان استفاده از آن وجود ندارد) استفاده کرد. به‌علاوه می‌توان از تعدادی محدود و مقرون به صرفه‌ی آن‌ها نیز برای مقابله با پهپادها استفاده کرد.

اقدام متقابل¹⁵ (Counter-measures) روباتیک ممکن است شکل‌های مختلفی را مانند توسعه «وظایف جدید جنگجو¹⁶» (new Warrior task) تا تجهیزات جنگ الکترونیک (E/W assets) را توسط صنعت شامل شود. امکان شکست دادن حریف روباتیک را می‌توان با آموزش سرباز، معرفی روبات به عنوان یک ماشین تهدیدآمیز و به‌کارگیری اسلحه‌ی مناسب ممکن فراهم کرد. تمرینات ایستگاه خانه¹⁷ (Home Station Training) و سی. تی. سی¹⁸ (CTC) می‌تواند به سربازها نحوه‌ی مقابله با روبات‌ها در میدان جنگ را آموزش بدهد. دفاعی پیچیده‌تر ممکن است به معنی انکار بخشی از وظیفه‌ی طیف الکترومغناطیس¹⁹ در مناطق بومی باشد. این موضوع بیان می‌کند، پارازیت‌های متراکم معمولی می‌تواند برای جعل سیگنال‌های موقعیت‌یاب جغرافیایی (GPS) و به اشتباه انداختن سامانه‌های خودران استفاده شود.
علاوه بر موارد بالا، تأکید بر تاکتیک‌های نظامی آزمایش شده مانند استتار دارایی‌ها می‌تواند باعث دشواری شناسایی اهداف با استفاده از ابزارهای شناسایی بصری یا الکترونیکی شده و توان دفاعی را افزایش داد. انکار الگوی الگوریتم تشخیص به‌راحتی می‌تواند حمله‌ی یک روبات را با شکست مواجه کند.
برای ارتش به رسمیت شناختن بردار حمله‌ی احتمالی و توسعه اقدامات متقابل، برای محافظت از دارایی‌ها مهم است. بدون شک سخت‌افزار شامل حمله‌ی روباتیک می‌شود و نرم‌افزار نیز از طریق جنبش منبع باز در دسترس است. این دو در کنار یکدیگر به دشمن‌های آینده‌ی آمریکا فرصت حمله به نیروها را ایجاد می‌کنند. هرچند که این نیروها دارای مزیت‌های فن‌آوری هستند. برای درک تهدیدات و آماده شدن برای مقابله با آن‌ها، باید دستگاه‌ها و برنامه‌های تهدیدآمیز شناخته شده، سپس راه‌حل دفاع در برابر آن‌ها ایجاد شود.

نتیجه‌گیری:

حضور روبات‌ها و جنگ‌افزارهای الکترونیکی در نبردهای احتمالی آینده امری انکارناپذیر است. فناوری این تجهیزات با سرعت بالایی در حال گسترش هستند؛ اما در مقابل هزینه‌ی تولید آن‌ها به شدت کاهش پیدا می‌کند. این موضوع باعث می‌شود تا بسیاری از کشورها بتوانند به فناوری‌های سایبری و روباتیکی که آمریکا را تهدید می‌کند دسترسی پیدا کنند. از طرفی آمریکا بیان می‌کند بیشتر سامانه‌های خودمختار متن‌باز هستند و این موضوع خود نوعی آسیب‌پذیری برای آن‌ها به‌حساب می‌آید.
به‌علاوه آمریکا در بیشتر موارد تنها برای اینکه دیگر کشور را از رقابت با خود بازدارد، فناوری‌هایی را معرفی می‌کند که معمولاً هیچ‌گاه عملیاتی نمی‌شوند. به نوعی می‌توان گفت که بسیاری از فعالیت‌هایی که در عرصه نظامی و فناوری توسط مقامات آمریکایی معرفی می‌شوند، اساساً راهبردی عملیاتی ندارند و فقط بزرگ‌نمایی توان آمریکا هستند.
ایالات‌متحده، تلاش فراوانی را به کار بسته است تا برتری مطلقی را حداقل در کلام ایجاد کند اما نمی‌تواند این نکته را نیز از دید دنیا پنهان سازد که آسیب‌پذیری‌هایی در این میان وجود دارد که نادیده گرفتن آن‌ها، خسارات جبران‌ناپذیری برای این کشور در پی خواهد داشت.
مقامات این کشور تلاش می‌کنند تا این ذهنیت را به سران کشورهای مخالف خود القاء کنند که آن‌ها توان مقابله با نیروی نظامی آمریکا را ندارند و از این طریق آن‌ها را وادار به کاهش خصومت خود در برابر آمریکا کنند. حال باید منتظر ماند و دید که آیا ارتش روباتیک آمریکا، می‌تواند این کشور را در رسیدن به اهداف خودش یاری نماید یا اینکه به بلای جان مقامات ارشد آمریکایی تبدیل خواهدشد؟

________________________________________

1- COTS یا Commercial off-the-shelf به محصولات آماده‌ای گفته می‌شود که بر اساس استانداردهای خاصی ساخته می شوند و در اختیار عموم قرار دارند.
2- هواگرد ثابت بال، هواگردی است که از بال‌هایش برای نیروی حرکت رو به جلو استفاده می‌کند؛ مانند، هواپیماهای نظامی، مسافربری، گلایدر، پاراگلایدر و بادبادک
3- هواگرد گردنده بال، هواگردی است که نیروی محرکه‌ی آن متحرک است مانند بالگردها
4- عبارت «FPGA» مخفف «Field-programmable gate array» است. این نوع پردازنده نوعی مدار مجتمع است که به گونه‌ای طراحی شده تا بعد از تولید انبوه، قابل پیکربندی توسط طراح یا مشتری باشد. به این علت به آن برنامه‌ریزی در میدان می‌گویند.
5- عبارت «EFPS» مخفف Explosively Formed Projectiles»» بوده و به موشک‌هایی با قابلیت نفوذ بالا اطلاق می‌شود. همچنین به‌عنوان «mobile Explosively Formed Projectiles یا MEFP» نیز شناخته می‌شود که همان کارایی قبلی را داشته ولی به صورت خوشه‌ای عمل می‌کند.
6- اپن‌پایلوت، یک نرم‌افزار متن‌باز پشتیبانی از پهپادهای چند ملخه و ثابت بال است.
7- اردوپایلوت، یک خلبان خودکار متن‌باز است که توانایی نصب روی انواع سامانه‌های بی‌سرنشین را دارد.
8- Robot Operating System
9- بردار حمله، به حمله‌ای گفته می‌شود که هکرها در آن به کمک آسیب‌پذیری سامانه‌ها وارد رایانه یا سرور شبکه شده و به انجام اعلام خرابکارانه مشغول می‌شوند. این آسیب‌پذیری‌ها، سیستمی و انسانی هستند.
10- Center for a New American Security
11- به مقابله با حمله‌ی دشمن و پوشاندن نقاط ضعف نیروهای خودی، راه برد جبران گفته می‌شود.
12- بمب کنار جاده‌ای یا دستگاه انفجاری ابداعی یک بمب دست‌ساز است که به شیوه‌های غیر‌مرسوم نظامی به کار گرفته می‌شود. بمب کنار جاده‌ای ممکن است از مواد منفجره‌ی مرسوم نظامی مانند خمپاره که به یک سازوکار انفجاری متصل شده است، ساخته شده باشد.
13- فالانکس (Phalanx Close-in Weapon System) نوعی سامانه دفاع نزدیک دریایی است که توسط شرکت اسلحه‌سازی جنرال داینامیکس برای کشتی‌های جنگی نیروی دریایی آمریکا طراحی شده و از سال ۱۹۸۰ وارد خدمت نظامی شده است. این سیستم که به‌عنوان آخرین خط دفاعی کشتی جنگی در مقابل حمله‌ی اهداف هوایی مهاجم به‌ویژه موشک‌های ضد کشتی عمل می‌کند، از یک مسلسل گاتلینگ  ۶ لول ۲۰ میلی‌متری ام ۶۱ والکان تشکیل می‌شود که تنظیم آتش آن توسط  رادار انجام شده و بر روی یک برجک گردان با قابلیت چرخش سریع (۱۱۵ درجه در ثانیه) نصب شده ‌است. فالانکس یک سیستم کاملاً خودکار است و در صورتی که دیگر ترفندهای دفاعی کشتی (مانند جنگ الکترونیک، پرتاب هدف‌های کاذب هوایی و موشک ضد موشک سی اسپارو) موثر واقع نشوند، خودبه‌خود اقدام به شلیک به‌سوی هدف خواهد کرد.
 14- بمب هدایت شونده یا بمب هوشمند یا بمب هدایت دقیق، بمبی است که پس از پرتاب کنترل شده تا دقیقه به یک هدف خاص برخورد نماید تا از خسارت دیدن نقاط و چیزهای دیگری به غیر از هدف جلوگیری شود.

15- پادکار یا اقدام متقابل در علوم نظامی به سامانه‌ای گفته می‌شود که برای جلوگیری از به هدف خوردن یک جنگ‌افزار حسگر طراحی شده است.
16- به مهارت‌های فردی هر سرباز برای بقا در میدان جنگ، وظایف جنگجو گفته می‌شود. این وظایف می‌تواند آموزش کار یا سلاح‌های تاکتیکی ارتباطات، عملیات شهری و کمک‌های اولیه باشد.
17- تمرینات ایستگاه خانه  (Home Station Training)، نوعی رزمایش است باعث می‌شود تا سربازان، فرماندهان و واحدها توانایی‌های خود را در مأموریت‌های زمینی یکپارچه حفظ کرده و بهبود بدهند.
18- مرکز آموزش مبارزه (CTC/ Combat Training Center) یک آموزش با تسلیحات ترکیبی برای سربازان، رهبران، کارکنان بخش‌های مختلف ارتش به صورت مشترک است.
19- طیف الکترومغناطیسی، طیف گسترده‌ای از تمام بسامدهای احتمالی پرتوهای الکترومغناطیسی است. طیف الکترومغناطیسی هر جسم، نشانه پخش پرتوهای الکترومغناطیسی جذب شده و یا تولید شده توسط آن جسم است.