اهمیت حاکمیت دیجیتال به دنبال توسعه فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات

به گزارش کارگروه بین‌الملل سایبربان؛ امروزه فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات که در پیشرفت اجتماعی سیاسی و اقتصادی مدرن و در زمینه امنیت ملی از اهمیت بالایی برخوردار هستند، به میدان اصلی رویارویی ژئوپلیتیک تبدیل‌شده‌اند. شماری از کشورهای توسعه‌یافته بر فناوری‌های اطلاعات تسلط یافته‌ و انحصارات جهانی که زیرساخت‌های شبکه‌ای و پایگاه داده‌ها را کنترل می‌کنند، ظهور نموده‌اند که در نتیجه آن تهدید نابرابری در حوزه فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات و استعمار دیجیتال به وجود آمده است.

به دنبال توسعه فن‌آوری‌های اطلاعات و ارتباطات، تهدیدهای داخلی و خارجی امنیت اطلاعات در اکثر کشورها اهمیت پیدا کرده است. موضوع برقراری حاکمیت دیجیتال بیش‌ازپیش توجه‌ها را به خود جلب کرده و در سطح بین‌الملل نیز در درجه اول اهمیت قرارگرفته است. این مسئله همچنین یکی از اولویت‌های سیاست داخلی اکثر کشورهای جهان ازجمله روسیه شده است. 

در ماه مارس امسال، در جلسه شورای امنیت فدراسیون روسیه، پیش‌نویس جدید «مبانی سیاست دولتی فدراسیون روسیه در زمینه امنیت اطلاعات بین‌الملل» تصویب شد و لیست تهدیدات جهانی در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات به‌روز شد. در این سند نسبت به استفاده از فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات در حمله به زیرساخت‌های اطلاعاتی مهم کشورها و همچنین تمایل برخی کشورها برای اعمال محدودیت‌های دسترسی سایر کشورها به فناوری‌های نوآور با هدف تشدید وابستگی آن‌ها هشدار داده شد. 

در سال 2016، اتحادیه اروپا مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ها در زمینه حفاظت از داده‌های شخصی تصویب کرد که یکی از آن‌ها شرکت‌های اینترنتی را ملزم به ذخیره داده‌های شخصی کاربران کشورهای اتحادیه اروپا در خاک کشورهای عضو می‌کند. در ماه می 2018، قانون جدیدی در موردحفاظت از داده‌های شخصی در همه کشورهای عضو اتحادیه اروپا وضع شد. علاوه بر این، در 19 فوریه 2020 نیز استراتژی دیجیتال اتحادیه اروپا تصویب شد که هدف آن نیز تقویت «مرزهای دیجیتال» اتحادیه اروپا بود.

مسئله حاکمیت فناورانه در ایالات‌متحده نیز زمانی که راه‌اندازی شبکه‌های 5G توسط شرکت چینی هواوی در ایالات‌متحده مطرح شد، مورد بحث و بررسی قرار گرفت و رقابت در فضای اطلاعاتی شکل جنگ پلتفرم‌ها و استانداردها را به خود گرفت همچون رویارویی شرکت‌های فناوری چینی و آمریکایی: هواوی و سیسکو، علی بابا و آمازون، وی چت و فیس بوک. 

افزایش آگاهی کشورهای اروپایی از اهمیت حاکمیت دیجیتال از سوی روسیه نیز موردتوجه قرار گرفت. کشورهای اروپایی من‌جمله آلمان، فرانسه، ایتالیا، هلند از وابستگی به آمریکایی‌ها و چینی‌ها به هراس افتادند. فرانسوی‌ها نیز بر توسعه پلتفرم فناوری ملی تأکید ویژه‌ای کردند.

مدیرکل آژانس امنیت سایبری فرانسه از اروپا خواست مانع دسترسی آمریکا به داده‌های مهم ذخیره‌شده در اروپا توسط شرکت‌های ابری آمریکایی شود.

دولت‌های اروپایی در راستای «خودمختاری استراتژیک» تصمیم گرفتند وابستگی خود به خدمات ابری آمریکا را کاهش دهند. برطبق ایده «خودمختاری استراتژیک»، اروپا بایستی کنترل خود بر سیاست‌های فناورانه را حفظ کند که تا حدی به علت ترس از جاسوسی و نظارت‌های آمریکا است.

الکساندر ییکاوِنکا (Alexander Yakovenko)، رئیس آکادمی دیپلماتیک وزارت امور خارجه فدراسیون روسیه دراین باره معتقد است آنچه اهمیت دارد جلوگیری از اقداماتی است که صلح، امنیت و ثبات بین الملل را در فضای سایبری جهانی در معرض خطر قرار می دهند و می توانند جهان را به سمت «جنگ همه علیه همه» توماس هابز سوق دهند. 

به گفته وی، در حال حاضر بیش از 140 کشور در سراسر جهان در حال توسعه راهبردهای امنیت سایبری و برنامه‌های جنگ سایبری خود هستند. شماری از کشورهای غربی عرصه فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات را با میدان جنگ و درگیری مساوی می پندارند و از امتناع کشورها از حاکمیت اطلاعات حمایت می کنند. علاوه بر این، کشورهای عضو ناتو نظریه خطرناکی را در مورد ضرورت پاسخ نظامی به حملات رایانه ای مطرح می کنند، فارغ از اینکه شناسایی خاستگاه چنین حملاتی خصوصا در کوتاه ترین زمان ممکن، عملاً مشکل است. از همین جا نیز اصل «highly likely» پیرامون اتهامات سایبری علیه روسیه به وجود می‌آید. 

بنا به اظهارات ییکاوِنکا، در چنین شرایطی روسیه پیشنهاد می‌کند قوانین، اصول و هنجارهای سازنده رفتار مسئولانه کشورها در فضای جهانی اطلاعات تدوین شده و برای برقراری امنیت اطلاعات بین الملل آن را غیر نظامی کرد. 

به اعتقاد وی، اساس امنیت اطلاعات بین‌الملل، انعقاد قراردادهای میان دولتی همکاری در زمینه امنیت اطلاعات بین‌الملل است. انعقاد چنین توافقاتی به روسیه امکان می‌دهد تا روابط سازنده‌ای را در فضای بین‌الملل بر اساس اصول برابری و احترام به حاکمیت دیجیتال ایجاد کند.

در سال 2018، 73 امین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد با اکثریت آرا قطعنامه روسیه را تصویب کرد که در آن نه‌تنها فهرستی اولیه از قوانین مربوط به رفتار مسئولانه کشورها در فضای سایبری تدوین شد، بلکه تحت نظارت سازمان ملل یک سازوکار مؤثر مذاکره در قالب یک کارگروه آزاد برای حل‌وفصل عملی تمام مشکلات برقراری امنیت اطلاعات بین‌الملل ایجاد شد. 

در همان سال، در مخالفت با تلاش‌های روسیه برای همگانی سازی بحث مربوطه در قالب کارگروه آزاد، کشورهای غربی و ایالات‌متحده، ششمین گروه کارشناسان دولتی را تا سال 2021 تشکیل دادند. کارشناسانی از 25 کشور در ترکیب این گروه قرار گرفتند. 

با مشارکت فعال روسیه، کارگروه آزاد، کار خود را در 12 مارس و در 28 می سال جاری گروه متخصصان دولتی کار خود را به اتمام رساندند. مطابق با قطعنامه 240/75 «دستاوردهای اطلاعات و مخابرات در زمینه امنیت بین‌الملل» مورخ 31 دسامبر 2020 که با ابتکار عمل روسیه به تصویب رسید، یک کارگروه آزاد جدید در حوزه مسائل مربوط به امنیت فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات 2021- 2025 ایجاد شد.

در ماه ژوئن 2021 جلسه سازمانی این کارگروه با موفقیت به پایان رسید و زمینه‌های تصویب یک سند جهانی در سطح سازمان ملل - کنوانسیون برقراری امنیت اطلاعات بین‌الملل – فراهم شد.

سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در 25 سپتامبر 2020، بیانیه رئیس‌جمهور روسیه در مورد برنامه جامع اقدامات برای احیای همکاری روسیه و آمریکا در زمینه امنیت اطلاعات بین‌الملل را ارائه کرد. ازجمله این اقدامات، پیشنهاد شد گفتگوی بین سازمانی دوجانبه گسترده در مورد این موضوع احیا گردد، از فعالیت مؤثر و مستمر کانال‌های ارتباطی میان نهادهای مربوطه حمایت شود، به‌اتفاق یکدیگر توافقنامه میان دولتی در زمینه پیشگیری از حوادث در فضای سایبری تدوین و انعقاد گردد. همچنین به شکلی قابل‌قبول برای هر دو طرف، ضمانت‌های عدم‌مداخله در امور داخلی یکدیگر مبادله گردد. در نشست سران روسیه و آمریکا در 16 ژوئن در ژنو نیز پیرامون آغاز چنین رایزنی‌هایی توافق حاصل شد.