ارتش سایبری روسیه؛ ابزار دفاع، یا تهاجم؟

شرکت نرم‌افزاری زکوریون آنالیتیک (Zecurion Analytics)، از مؤسسات سرشناس و فعال روسیه در پهنه سایبری در ماه‌های اخیر، گزارشی از 5 کشور دارنده قدرتمندترین یگان‌های ویژه امنیتی، منتشر کرده است که نام این دولت نیز در میان فهرست یادشده، بهچشم می‌خورد. براساس تخمین این شرکت، تعداد نیروهای سایبری روسیه، هماینک حدود یکهزار نفر متخصص عملیاتی است که با بودجه‌ سالانه 300 میلیون دلار، بهفعالیت می‌پردازند.

بنابر باور کارشناسان، مأموریت‌های اصلی نیروهای سایبری روسیه، به شرح زیر هستند:
•    جاسوسی ازطریق فضای مجازی.
•    حملات سایبری.
•    جنگ اطلاعات.

طبق اعلام واحد پژوهشهای ارتش روسیه، جدایی واحد دفاع سایبری این کشور از بدنه کل نیروهای مسلح و منابع و بودجه‌ ارتش غیرممکن است. این مسئله، 2 رویکرد گوناگون و ناهمسو را درمیان متخصصان این حوزه، بهوجود آورده است:
•    گروهی از کارشناسان، باور دارند که این امر، توانمندی تهاجمی و روند بهسازی زیرساخت‌های یگان نامبرده را تا حدود فراوانی، برای جهانیان بهنمایش در می‌آورد. (تدافعی و بازدارنده)
•    برخی کارشناسان نیز امیدوار هستند که بنیانگذاری این نیروی تازه، سبب چیرگی‌ مطلق روسیه بر کشورهای رقیب، ازجمله آمریکا، در بستر فضای مجازی شود. (آفندی و پیشگیرانه)

رفتارهای کرملین در سال‌های اخیر، از تلاش این کشور، بهمنظور ادغام عملیات سایبری و اطلاعاتی در بستر فضای مجازی حکایت دارد. بهعبارت دیگر می‌توان بهره‌برداری از حملات سایبری را برای پیشبرد اهداف تعیین‌شده جنگ اطلاعات، سیاق و روش نوین روسیه در تقابلات بستر فضای سایبری دانست.
ایگور پانارین (Igor Panarin)، کارشناس امنیت سایبری هوادار دولت روسیه قدم‌های ضروری این کشور را برای دستیابی به اهداف خود در بستر مجازی چنین بر می‌شمارد:
•    تشکیل یک شورای رسمی، متشکل از کارشناسان دولتی، نهاد‌های مسئول امور دیپلماتیک، رسانه‌ها، شرکت‌های تجاری خصوصی، احزاب سیاسی و تشکل‌های غیردولتی، برای آغاز رویارویی بزرگ اطلاعاتی.
•     ایجاد منصب مشاور رئیس‌جمهور در امور عملیات اطلاعاتی، بهعنوان رابط میان رئیس دولت، واحد سایبری ارتش، وزارت دفاع و سازمان‌های اطلاعاتی این کشور.
•    ایجاد شبکه‌ بههم پیوسته رسانه‌ها، ازجمله راشا تودی و کانال یک روسیه، بهمنظور تابعیت و اجرای سیاست‌های مدنظر وزارت امور خارجه این دولت.
•    تفکیک واحدهای عملیات اطلاعاتی سازمان امنیت فدرال، سازمان حفاظت فدرال و سازمان اطلاعات خارجی روسیه و فعالیت یگان‌های وابسته به این 3 سازمان، بهصورت جداگانه.

بسیاری از کارشناسان بی‌پروای روس، موفقیت این برنامه را مستلزم جاه‌طلبی، هدف‌گذاری‌های بلندمدت، اهتمام به اجرای گام‌های یادشده مقدماتی و ادامه‌ روند عملیاتی کنونی می‌دانند. اندیشه بیشتر مسئولان کرملین درباره معرفی ماهیت عملیات سایبری روسیه، بر مزیت تهاجمی نشان دادن توانمندی‌ها دلالت دارد. بهعبارت دیگر، مقامات این کشور، رویکرد تهاجمی و پیش‌دستانه را به نگاه تدافعی و بازدارنده، ترجیح می‌دهند.

با فروپاشی شوروی و پایان یافتن دوران جنگ سرد، نظام بین‌الملل، در آزمون توزیع قدرت، دستخوش تحولات بزرگی شد. با پیدایش اینترنت و فضای مجازی، چشم‌انداز تازه‌ای، پیش روی کشورها پدیدار شد که فرصت‌ها و تهدیدات ویژه‌ای به‌دنبال داشت. ماهیت مبهم اینترنت، به برخی کشورها امکان می‌داد که دست به حملات سایبری علیه دشمنان و رقیبان خود بزنند. رشد رسانه‌های جمعی در بستر اینترنت، از فرصت‌هایی است که روسیه تلاش کرده به‌خوبی از آن بهره‌مند شود. افزایش روزافزون کاربران شبکه‌های اجتماعی، اجرای جنگ اطلاعاتی و انتشار تبلیغات سیاسی را برای روسیه، بسیار آسان کرده است. روسیه ازجمله کشورهایی به‌شمار می‌رود که رویکردی تهاجمی در فضای سایبری دارد. کارشناسان علت اتخاذ چنین رویکردی را این می‌دانند که هم‌اکنون، در گستره سایبری، تهاجم و اقدام فعالانه، سود بیش‌تری در پی دارد تا دفاع و انفعال. هنگامی که بدانیم شرایط غرب، به‌لحاظ توان مقابله با رزم‌آرایی‌های مسکو، اوضاع مناسبی نیست، انگیزه اتخاذ این رویکرد، نمود بیش‌تری می‌یابد. آمریکا و اروپا - که به زعم خود، جزو جوامع باز محسوب می‌شوند - به‌سادگی نمی‌توانند مانع از پخش اخبار جعلی و انتشار اطلاعات هک‌شده ازسوی روسیه شوند. یکی از مقامات اطلاعاتی شوروی سابق گفته بود: «اگر آن‌ها [غرب] آزادی مطبوعات را تصویب نمی‌کردند، ما باید این کار را برایشان انجام می‌دادیم.»

مسئله دیگری که کارشناسان، آن را ناتوانی دیگر غرب می‌دانند، این است که سیاست‌ها و رویه‌های غربی‌ها در زمینه امنیت سایبری، به بلوغ نرسیده‌اند. اگرچه این موضوع، در گستره رو به تکاملی مانند رزم‌گاه سایبری، غیرطبیعی نیست؛ اما باعث می‌شود که نقاط خاکستری کافی برای سوء استفاده، در اختیار روسیه قرار گیرند. غرب خطوط قرمز روشنی درباره خرابکاری سایبری تعیین نکرده است و ابزار قدرتمندی هم برای پاسخ‌گویی به این خرابکاری‌ها در اختیار ندارد. ازسوی دیگر، در زمینه مسائل خرابکاری سایبری، آمریکا و متحدان ناتو، هنوز همکاری نزدیکی از جنس اقدام درباره دشواری‌های سنتی نظامی ندارند. به اعتقاد کارشناسان غربی، همه این آسیب‌پذیری‌ها باعث شده‌اند که خرابکاری سایبری، درنظر روسیه، به‌شکل یک سرمایه‌گذاری فریبنده جلوه نماید. پس برای ناتوان‌سازی غرب، چه راهی بهتر از این که دموکراسی آن را از درون تضعیف کنیم؟